Xus iyo Xasuus: "Halgankii suugaaneed ee Cabdi Muxummad Ammiin IHN

Afeef: Qoraalkan ku saabsan Marxuum Cabdi Muxummad Ammiin, kuma dhamma suugaantiisii ballaadhnayd. Waxa keliya ee aan ugu talogalay in aynu ku xasuusanno uguna ducayno suugaantiisii ku wajahnayd higsiga horumarka.

Ilaahay ha u naxariistee Cabdi Muxummad Amiin, waxa uu dhowaan ku geeriyooday magaalada Nayroobi ee dalka Kenya. Cabdi waxa uu ku dhashay deegaanka Gabiiley ee Somaliland. Wuxuuna ka mid ahaa hal-abuurada soomaaliyeed kuwa safka hore kaga jiray guubaabada dadka. Waxa uu markasta soo gudbin jiray dareenkii jirey. Qoraalkan waxa aynu si kooban ugu eegi doonnaa suugaantiisii soo taxnayd muddo ku siman afartan sannadood. Suugaantiisa waxa ka muuqata in uu markasta jeclaa horumar ay dadka soomaalidu gaadhaan. Dareenkiisu waxa uu la jaanqaadayey kolba xaalladdii siyaasadeed ee dadku ku sugnaa. Bal marka hore aan inoo soo hormariyo lixdamaadkii iyo Maansadan la magacbaxday Geediga Wadaay. Anigoo tixraacaya buugga la magac baxay HILIN HAYAAN oo lagu soo ururiyey suugaantii Abwaanka. Heestaa waxa ka mid ahaa tuducyadan: " Nin gumaysi raacay, Isagaw go'aayee, Gobanimo nin doonay, Guulbaw danbeysee, Guulaystayaaloow geeddiga wadaay, Dadkii nala gudboonaa, Dayaxuu u guuree, Nin qabiil gargaarsaday, Meelna gaadhi maayee, Guulaystayaaloow Geeddiga wadaay.

Heestaa waxa uu abwaanku curiyey 1962kii. Bal aan raaciyo 64kii iyo heesta SOO DHAQAAQA, Dhallinyahay dhammaanteen, Dhimashadu xaqweeyee, Kana dhawrsan maynee, Dhulka aynu daafacnee, Soo dhaqaaqa, Ciidankeenna dhaarsan, Dhinaca aan ka raacnee. Hubka dhabarka saarnee, Soo dhaqaaqa, Maanta waa dhabtiiyoo, Dheeldheel ma joogtee, Cadawga aan dharbaaxnee, Soo dhaqaaqa. Isla afar iyo lixdankii ayuu abwaanku curiyey heestan uu kula hadlayey xoghayihii ugu horreeyey ee ururka midawga Afrika. Isagoo ku soo halqabsanaya Diyaalo Teeli oo ahaa xoghayihii midawga afrika. Haddii aad duqii tahay, Afrikaanku doorbiday, Xaqa lama dabooloo, Dalab looma yeelee, Waa inaad Diyaalow, u digtaa Axmaarada., Danwadaagta Afrikada, ee Xayle duudsiyey, Annagoo aan diidayn, Oy daacad naga tahay, waa inaad Diyaalow, U digtaa Axmaarada.

Dareenkaasi waxa uu ahaa kii lixdamaadkii. Qaybaha danbe ayeynu ku daalacan doonnaa, sida uu dareenkaas midaysnaa ee soomaalinimada ahaa uu u soo gudhay. Waxa aynu ugu tegi doonnaa qoraalka qaarkiisa danbe, oo uu abwaanku ka soo jabhadeeyey dalka Itoobiya. Markii uu u adkaysan waayey dulmigii uu ku kacay maamulkii Maxamed Siyaad Barre. Inta aynaan halkaa gaadhin aynu ku yara hakanno 1966kii iyo heestan la magacbaxday MA ANOO DHULKAYGII. " Ma anoo dhulkaygii, Cadaw kala dhantaalaan, Ma anoon dhashaydii, Dhammi wada xorayn baa, Dhagdhag u qoslayaa, Oon dheelayaa ciyaar, Aynu dhiidhinnoo, Dhiig u daadinnee, Soo dhaqaaqa. Waxa ay ka mid ahayd guubaabooyinkii ugu mudnaa ee xilligaa ku habboonaa. Isla sannadkaas ayuu curiyey heestan la magac baxday ISTICMAARKII DHULKEENNII. Calankaad dhidibteen, Dhibta aad u marteen, Inyar baa dhaxashoo, Keligood ka dhergee, Dhammaanteen kaca. Dhallaankeennii waa kaa, Gaajo dhaaxa qadee, shisheeyuhu dhergayee, Dadna dhawranayee, Dhammaanteen kaca, Dhabeeya oo u dhaarta.

Markii uu curtay kacaankii lagu hoobtay 1969kii, sidii dadka badidoodaba ay u gashay yididiiladu, ayuu abwaanku ka tiriyey dhawr maanso oo aynu ka soo qaadan karno kuwan soo socda. Heesta la yidhaa, Kol haddii Guulaystayaal, Geeddigii la waday, oo uu guure yahay, Iyo galab carraw, Kii garanayee, Gobonimada jecel, Hadduu caawa go'o, Godka wuu ku ladi. Kol haddii guulaystayaal, shaqo loo guntaday, Oo gaajadii, Gunta inaan ka jaro, Uu guddoonku yahay, Kii garanayee, Gobonimada jecel, Hadduu caawa go'o, Godka wuu ku ladi. Heesta la magacbaxday DADKAAGA DHINACA KA RAAC, OO SOO BAXDAY 1971kii aan dheehanno. Waxa ka mid ahaa. Dhiig miirad inuu dhammaado, Isku dheri ahaanno, Dhiig miirad inuu dhammaado, Isku dherer ahaanno, Dhiigmiirad inuu dhammaado, Isku dhumuc ahaanno, Dhiigmiirad inuu dhammaado, isku dhogor ahaannaa, loo dhaqaaqee, kii dhuumanaayee, dhabarku muuqdoow, waa dharaar lagu dhawrayaaye, dadkaaga dhinaca ka raac.

Bilawgii todobaatanaadkii waxa jirtey dabayl Hantiwadaag, oo dadka intooda badani ay u arkayeen in ay tahay mid lagaga bixi karo, dhibaatooyinkii jirey. Abwaanno farabadan ayaa suugaan ka tiriyey dareenkaas. Marxuum Cabdi Muxummad Ammiin waxa uu la qabay dareenkaas dadkiisa, waxa aad ka garan karaysaa isla heestaas oo uu leeyahay: " Hantiwadaagu inuu dhisnaado, Dhulku hodan ahaado, Hantiwadaagu inuu dhisnaado, Gartu dheelli tiranto, Hawl loo dhaqaaqo, Hantiwadaagu inuu dhisnaado, Cudur aan dhammaynaa, Loo dhaqaaqee, Kii dhuumanaayee, Dhabarku muuqdoow, Waa dharaar lagu dhawrayaaye, Dadkaaga dhinaca ka raac. Marxaladdaa hore ee todobaatanaadkii aan ku soo afjaro heestii caanka ahayd ee CAYNAANK HAY. Waxa ka mid ahaa heestaa, Waddadii caddayd, cagta saarnaye, Ku carraabiyoo, Cimrigii jiriyoow, Jiriyoow jiriyoow, Weligaa hay. Caqli toosanoo, Caafimaad qabaad, Nagu caymisee, , Cududoo midiyo, Caanaha wadaag, waa caadilnimee, Cimrigii jiriyoow, jiriyoow jiriyoow, caynaanka hay, Weligaa hay.

Si aynu u fahanno dareenkii 1971kii sida uu isu bedeley 1981kii bal aan dhuganno isla abwaanku heestii uu ku cabbirey dareenkiisii xilligaa. Hees la magac baxday Caynaanka daa, ayuu 81kii curiyey abwaanku isagoo jooga Itoobiya. Waxa ka mid ahaa, Waddadii caddayd, Cidhif dhaaftayoo, cayn kale u rogtee, Cimrigii dhacyoow, caynaanka daa, Noo sii daa. Cududdaan midayn, Caanaan dhansiin, Nagu cidhib jartee, Cimrigii dhacyoow, dhacyoow dhacyoow, Caynaanka daa, Noo sii daa. Ciilbaan qabnaa, Keligii cunoow, Ciiddaad geliye, Cimrigii dhacyoow, Caynaanka daa.

Labadaa heesood waxa u dhexeeyey 10 sannadood. Waxa la odhan karaa xilligaa waa laga rajo dhigay maamulkii markaa jiray. waxaanay ahayd in markaa loo maaro helo. Nasiib darro may suurta gelin in la helo dad midaysan oo si wax u wada arka, ee dad badan ayuu maamulkaasi ku guulaystay in ay difaacaan nidaamkiisii qalloocnaa. Waana ta ilaa maanta taagan ee soomaalida kala kaxaysay. Waxa aan u soo qaatay labadaa heesood ee kala aragtida duwan, si aynu u fahannao abwaanku sida uu dareenkiisa u muujiyey labada jeerba. Marxuum Cabdi muxummad oo tilmaan ka bixiyey sidii ay ku curatay heesta hore ee Caynaanka hay waxa uu yidhi: " Heestan dad baa necbaa dadna waa jeclaa, waxa ay si adag u taageeraysay, hoggaamiyihii kacaanka, Maxamed Siyaad barre. Kumaan samayn heestaa laab la kac iyo wax ha lagugu siiyo, ee waxa ay ku timi si niyad ah oo aan ku faraxsanaa, anigoo xasuusnaa xukuumadihii ka horreeyey waxtar la'aantoodii". Waa laba dareen oo kala jaad ah, waa laba dareen oo sawir ka bixinaya yidiiladii dadku qabay horraantii todobaatanaadkii iyo niyad jabkii siddeetamaadka horraanteedii.

Si aan qoraalku u dheeraan aan soo koobo oo inoo dooro dhawr maanso oo uu abwaanku ku cabbiray dareenkiisa. Maansada la magac baxday JABHADIIN waxa uu tiriyey abwaanku 1982kii. Xilligaas oo uu ka mid ahaa jabhaddii SSDF ee dhammaadkii sideetamaadkii burburtay. Waxa ka mid ahaa maansadaas:
 

Sida maansadaba ka muuqata waa markii qoriga la qaatay waa bilawgii burburkii jamhuuriyaddii soomaaliyeed. Waa markii ay u baahnayd in loo gurmado dadka iyo dalkaba. Nasiib darro taasi may dhicin ee maamulkii markaa jiray waxa uu adeegsaday xoog iyo muquunin, sidaa daraaddeed ayuu abwaanku inna tusinayaa in halganka siyaasaddu uu yahay labo, in la wada hadlo oo la doodo. Haddii taa lawaayo jidka kale ee furan inuu yahay dagaal foodda la is daro. Isagoo sii faahfaahinaya dagaalka, waxa uu leeyahay:
 

Hal adayga abwaanka ayaad ka dheehanaysaa baydka ugu danbeeya, marka uu leeyahay "Halgan waa Birlab u noqo". Suugaanta abwaanka waxa aad ka dhex helaysaa markasta xaaladdii lagu jiray. Muddo markii uu ka mid ahaa jabhaddii SSDF ayaa waxa bilaabanatay saluug la saluugay maamulkii jabhadda. Waxa lagu kala aragti duwanaaday qaabkii wax loo waday. Halgankii ayaa yeeshay bilawgiiba weji qabyaaladeed. Abwaanku qabiil ahaan ugumuu jirin jabhadda ee wadaninimo ayuu ugu jiray, taasoo uu dareemay in aanay ahayn wixii ay u halgamayeen. Inkastoo aanuu abwaanku faahfaahin ka bixin waxa uu sheegay in ay aad u kala aragti duwanaadeen maamulkii jabhaddii SSDF oo uu madax ka ahaa Cabdilaahi Yuusuf Axmed. Hadaba muxuu ku danbeeyey dareenkii abwaanku. Waxa ay soomaalidu tidhaahdaa: "Nin sigtay ma nabad gelin" Marxuum Cabdi Muxummad Ammiin iyo laba ka mid aha saaxiibadiisii ay aadka isugu dhowaayeen oo goob wada fadhiya ayaa la soo weeraray. Magaaladu waxa ay ahayd Diridhabe. Waxa goobtaa lagu dilay saaxiibaddiisii qaaliga ahaa oo uu ka mid ahaa Cabdiraxmaan Caydiid, ilaahay ha u naxariistee. Abwaan Cabdi Muxumadna goobtaas waa lagu dhaawacay. Heestan ayuu ka curiyey dareenkaas naxdinta lahaa:

Ugu danbayn. Iyada oo aan qoraal keliya lagu soo koobi karin suugaanta ballaadhan ee marxuum Cabdi Muxummad Ammiin aan ku soo afmeero qoraalkan aan ugu talo galay keliya in aan ku xuso kuna xasuusanno ilaahay naxariistii janno ha kawaraabiyee abwaankii caanka ahaa Cabdi Muxummad Ammiin, Maansadan la magac baxaday MAXAA DENBI LAYGA GALAY. Waxa ay ku saabsantahay dhibaatadii soo martay dadka soomaaliyeed. Waxa uu curiyey maansadan 1987kii. Waxa ay odhanaysaa:
 

Qore: Sayid Maxamed Yuusuf
gacanlibaax2001@yahoo.se
Sweden