XUQUUQDA
HAWEENKA IYO DOORKOODA.
Qaybtii
3aad
waxaynu ku guda jirnay xukunadda ragga laga hormariyay dumarka iyo
xikmadda ka danbaysa, inagoo ka soo halnay markhaatiga ragga iyo ka
gabadha.
2. Dhaxalka ninka iyo dhaxalka gabadha:
marka laga hadlayo dhaxalka wiilka iyo ka gabadha waxa ugu badan ee
laga hadlaa waa saamiga wiil iy gabadh walaalo ahi ay ka helaan
hantida aabohood ka dhintay. Gabadhu waxay ka helaysaa xoolahaa
aabeheed saami ah hantida inanku helo nuskeed, si uu inanku u helo
hanti u dhiganta saami laba hablood, sida ku cad Suratul Nisaa-11.
Waxa cad in qaybtani ay salka ku hayso xilka iyo masuuliyada
maaliyadeed ee saaran ninka, iyo sida aanay gabadha xil maaliyadeed
marnaba u saarnayn qoorteeda, xataa hadii ay haysato maal u gaar ah.
hadii uu dhinto aabe, oo uu ifka kaga tago wiil iyo gabadh, wiilku
wuu guursanayaa, wuxuu bixiniayaa meher iyo waxyaabihii kale ee ku
lug leh dhisida guriga, marka uu aqal-galana wuxuu bixinayaa biilka
iyo hawlaha guriga, halka gabadha ay walaalaha yihiin la guursanayo
oo ay qaadanayso meher, marka lalal aqal-galana saygeeda ayaa lagu
waajibiyay nafaqaynteeda iyo biilinteeda, haba ahaato tu maal badan
haysata e.
Tusaale ahaan, aabaha ka tagay $15,000,inanku wuxuu helayaa $10,000,
halka ay inantuna ka helayso $5,000. inanku markuu guursado oo uu
bixiyo meher iyo hadiyado ku dhaw qiime ahaan $2,500 wuxuu saamigii
uu helay ku dhacayaa $7,500, halka walaashii marka la guursado ee ay
hesho meher iyo hadiyado u dhiganta tii uu walaalkeed bixiyay uu
gaadhayo saamigeedu $7,500, waxaanay la mid noqonaysaa saamigii
walaalked. Markaa kadib, ninka waxa saaran quudinta xaaskiisa,
caruurtiisa, waalidiintii inta ka nool iyo walaalihiisa yaryar,
halka aanay gabadhu waxba ka bixinayn marka laga tago waxay iyadu
sadaqad ula baxayso.
Dhinaca kale, saamiga ragga iyo dumarka ee dhaxalku maaha mid joogto
ah ama jaan-go’an, mararka qaar ayaa saamiga gabadhu la mid yahay ka
ninka, sida dhaxalka labada waalid ay dhaxlayaan wiilkooda aan waxba
dhalin, iyagoo helaya saami isku mid ah-hal meel ka lix meelood- ama
1/6, maadaama labada waalid baahidoodu isku xidhan tahay. Sidoo kale
wiilka iyo gabadhu waxay helayaan saami isku mid ah marka ay
dhaxlayaan walaalkood dhinaca hooyo ah, oo aan ka tagin waalid iyo
ubad midna, waxaanay qaadayaan hal meel ka lix meelood. Saamigan
isku midka ahi wuxuu dhacaa dhaxalka meelo dhawr ah.
Mararka qaarkood waxa dhaca in gabadhu hesho saami ka badan ka ninka,
tusaale ahaan, gabadha hantideeda uga tagtay saygeeda, hooyadeed,
laba wiil oo ay walaalo yihiin iyo inan ay xagga hooyo oo kaliya ka
walaalo yihiin, labada wiil waxay isku helayaan saami u dhigma ka ay
heshay gabadhdu -1/6.
Inta badan waxa la soo qaataa qodobkaa labada walaalaha-wiilka iyo
gabadha- ah maadaama ay fududahay in dumarka intooda badan loogu
celceliyo, ilaa ay qaar u qaataan in xaq ay lahaayeen ka maqan yahay,
isla markaana la hoos-mariyay ragga. Qaadashada fikaradanina waxay
keenaysaa in qofku aanu ku qancin oo uu saluugo qaybta Ilaahay u
qoondeeyay iyo saamigii uu u qaybiyay nimcadiisaba.
3. Magta
In kasta oo aanay jirin aayad Quraan ah oo dhinaca magta ku kala
saaraysa ragga iyo haweenku, haddana waxa jira xadiisyo dhowr ah oo
ka hadlaya arrinkan, haba la isku khilaafo saxiixnimada iyo
silsilada xadiiska e. xadiisyadaa waxa ugu saxsan xadiis laga
wariyay saxaabiga weyn ee Mucaad bin Jabal, oo uu leeyahay, “Magta
gabadhu waa magta ninka nuskeed”. Maadaama khilaaf ka yimid
saxiixnimada xadiiskan, culimada siyaabo kala duwan ayay u xukumeen
masaladan, culimada qaar waxay sheegeen in xataa saxiixnimada
xadiiskani uu sheegayo uun ijtihaad uu la yimid saxaabigaasi
maadaama aanu ka sugin Nebiga-NNKH- waanay banaan tahay in la qaato
iyo in kaleba. Culimada qaar ayaa qaba in ay ragga iyo dumarku ka
siman yihiin dhinaca magta, mar hadii qofnimadoodii ay isku mid
tahay, ku xad-gudubka mid loo geystaana uu keenayo Qisaas iyo
cadaabka Alle oo u danbeeya danbiilaha falka geystay. Sidoo kale
hadii gabadha lo dilo si aan ula kas ahayn ama gef ah waxa la
raacayaa xukunkii marka ninka lagu dilo si ula kas la’aan.
Sida raajixa ah ama ay culimada inta badan isla ogolaadeen waa in
magta gabadhu tahay ta ninka nuskeed, iyadoo la tix-raacayo
xukunadii a fuliyeen in badan oo asxaabta ka mid ahi, sida Cumar bin
Khadaab iyo Cali bin Abiidaalib -RC. Waa marka hore e magtu maaha
qiimaha qofka la dilay- nin iyo gabadh toona, Ilaahay agtiisana, aad
bay u culus tahay dilka loo geysto qof islaam ahi. Magtu waa
samirsiin iyo dhaqaale-kab lagu raali-galinayo ehelkii qofka la
dilay, si ay uga soo kabtaan waayida xubin ka mid ahayd. Waa tan
labaad e kala-soocidani waxay salka ku haysaa doorka mid kasta oo
ragga iyo dumarka ahi uu ku lahaa bulshada dhexdeeda, mar hadii
doorka ninku uu ahaa soo xeraynta maaliyadda qoyska, maqnaastiisuna
ay keenayso dhabar-jab ku yimaada ishii dhaqaalaha ee qoyska,
qiimaha kabka dhaqaalaha qoyska uu niku ka baxay wuu ka badnaanayaa,
ka la siinayo qoys ay gabadhi ka baxday.
4. Gacan-sarraynta:
Gacan-sarraynta waxaan uga jeednaa maamulka iyo lahaanshaha awoodda
fulineed ee qoyska.Ilaahay-SW- ragga ayuu siiyay gacan-saraynta iyo
maamulka qoyska, sida ku xusan Suuratul Nisaa-34- waxaana u sabab ah
laba arrimood oo midkood Rabbi u hibeeyay ragga midna ay kasbadeen.
Ragga Ilaahay wuxuu ku manaystay awoodda rogrogida arrimaha iyo u
kuur galidooda inta aanu qaadan go’aan, iyo u dhaqanka si degan oo
uu ka fikiro cidhibta talaabooyinka uu ku kacayo. Halka dumarku ay
leeyihiin habdhis sal-fudud oo si caadifadaysan ula ficiltama
dhamaan waxyaabaha soo food-saara.
Ninku waa aasaasaha ugu horeeya ee qoyska, isaga ayaana bixinaya
dhaqaalaha looga baahdo marka la dhisayo qoyska sida meherka. Ninku
waa maal-geliyaha guud ee hawlaha qoyska. Sidaa darteed burburka
qoysku mar kasta waa burburkiisa isaga ayaana qaadaya masuuliyada,
waana inuu kun jeer ka fikiraa inta aanu qaadan go’aan khasaare ku
ah oo baabi’inaya qoyskiisa.
By: Cabdalle
Sacad
|