Tartanka iyo doorashooyinku Somaliland gudaheeda Ugub ma ah ee waa curad shan dhal ah

“Inkasta oo Somaliland dhaako dhaako tahay oo aan weli la ictiraafsanayn, haddana waxay dheer tah ay Afrikada kale Golaha Guurtida iyo Qodobka distuuriga ah ee qeexaya in loo tartamo xusbi qaranima da, taas oo lagaga badbaadi karo kelidii talis iyo dhiig sokeeye”.



Tiraba dhawr doorashooyin iyo tartamo heer qaran iyo heer deegaan leh, ayaa ka hirgelalay Somalilan d. Qabsoomistoodiina deero deero ma hirdiyin, dadweynuhu waxay muujiyeen in ay u gaadiideeen sida warqada codbixinta sanduuqa loogu rido. Ma ah arrin Ugub ah ee waa curad oo hore ayaa loo soo mar ay. Sidaa daradeed waxba yaan loo dardaarinwerin oo aan lagu hadaaqin: “ haddii la furo ururo u tart ama xusbi qaranimo balaayaa dhici doonta, oo Bilaalbaa eedaamo.”

Waxaan leeyahay hadduu eedaamo waxba kuma jabne , ha la wayseysto oo salaada ha la oogo.

Balaayo afka lagama dhawree, Sedex xusbi Qaran oo isku muuqaal iyo meeqaan ah, haddii habkii deked a qaranka UDUB u maamuli jirey Kulmiye ka daba xigtey, UCIDna u micilisanayo oo uu leeyahay waa kal kaygii, balaayo ka daran oo shacbigan ku habsanaysa anigu ma ogi. Haddii kheyraadka qaranka ee bad iyo berriba leh habkii uu u maamuli jirey UDUB, KULMIYa-na ka daba xigtey, UCIDna malihiisa u weel sam aystay, balaayo ka weyn oo dhacaysaa ma jirto. Habkii maalqabeenka uu UDUB ula dhaqmi jirey, KULM IYANA ka daba xigtey, UCIDna maagan yahay in uu ka taamilo qaato, balaayo ka weyn oo dhacaysaa ma jirto. Sidaa daraadeed doorasho, urur furasho iyo tartanku waxay ka daawan yihiin markay suruq do ee siyaasadu solada noocaas ah gasho ee dib mooyee hore loo durki waayo. Markii qodobka tartan ka ururada lagu darayey distuur ma cidbaa sii ogeyd in ay dhallan doonaan xisbiyo diktaatooriye oo kama degey iyo gole sacab hogaaminayaan. Tayada xusbiyadu waxay sara u kacaysaa marka tartanka la joogteeyo.

Tartan in loo galaa jagayinka ka bannaanada shaqooyinka qaranka waa xaq. In Warbaahinta lagu xaya ysiiyaa oo la naadiyo, si loo helo qof u qalma oo tayadii iyo tamardeedii leh. Xalaali waa iftiine karti, da daal iyo daacadnimo wax lagu kala xushaana waa waajib muqdas ah oo distoori ah, horumarkuna sida as ayuu ku jiraa. Dimoqraadiyadu ma ah jagada Madaxweynaha oo keliya, oo loolan loo galo, ee waa in ay taabataa jagooyinka qaranka oo dhan.

Ha la tartamo waxaa ka duda nin dan gaar ah leh oo aan tolaay mooyee talo kale ku laabnayn. Ha la tartamo daacada iyo ciddii isku kalsooni ma saluugto . Waxaa ka gubtaanyooda diktaatoor amma heer xusbi ha ahaado amma heer qarane, distuurka iyo sharciga diintii ka carraabay.

Waxaa ka dida nin tuur leh oo in la toosiyo ogolayn, isna aan istoosin Karin, waayo wuxuu aaminsan yahay in ay sidaa ugu badiso. Waxaa urusi loo saaray nin ku doodaya shalay dhaantey oo dan gaar ah ku qabey iyo nin ku doodaya maantay dhaantaa oo dano gaar ah ka ulanaya.


In la furo ururo taya leh oo tartanka ka qaybgalana waxaa ka diday sedexda xusbi qaran oo aad moo do in ay ku heshiiyeen in ay ku kaayaystaan hogaaminta qaranka sidii kaltanka farmasiyada soo jeedka leh, oo mid waliba shan sano ka hor todhtodhleeyo dhallinyarada baahan ee miyi iyo magaalaba seegt ay. Waxaa kale oo ka didaya afku xoog leh adduunyada qaybtiisii cunay, qaarna ku ammaahday oo inta badan cimrigiisii tegey oo ah hogaamiyaasha xusbi beeleedka aan tiro iyo cadad lahayn, islamarkaana xusbi ahaan sida sharcigu dhigayo u diiwaangashanayn.

Labadan kooxood ee isbarkan ee ka kooban hogaanada sedexda xusbi qaran iyo hogaanada xusbiyada beelaha ilaa heer jilib ee soo jireenka ahaa, ee qabka qabyaalada ku salaysani, waa dur iyo daabac, waa dameer iyo labadiisi daan, waa beel heblaayo oo hebel u diga rogatey iyo beel heblaayo hebel ka diga rogtey, waa siduu Maxamed Xaashi Dhamac ku geeraraye: "Waa diin god gal, goray god gal god diin gal, iska daba wareegii”.



Baabul khoofka, cabsi gelintu iyo distoorka oo la jiifiyaa waa qiil jaban

Sedex da xusbi qaran ee diidan furitaanka ururo cusub iyo mar kale in la tartamo markaad eegto dood ahoodu waa babul khoof, oo war murtiyoodkoodii wuxuu noqday baqa gelin: “ ibtilaa imman doonta, Bal aayaa dhici doontaa, bilaal baa eedaami, Sh. Ciisaa afar qaadi, Sh.Samaroonbaa sedexley tuman doon a, Sh. Isaxaaqbaa falfaliidhmi oo waa la kala firdhan, faadhahaa jajabaaya oo Sh. Hartaa fakanaaya, R asaas baa onkodi, haweenkaa asay qaadi. Al-shabaab ayaa imminays iyo tororog kale”. Waa dardaar werin aan dooc iyo dareen midna ku dhisnayn”. Waxay baabkaa cabsi gelinta ay raaciyaan qiil kale oo jaban: “Daruufo adag ayaa jirta, waxaynu ku sugan nahay col iyo abaar, suurtagal ma ah xilligan in ta rtankii distuuriga ahaa la furo.” Waxaa kale intaa sii raaciyaan qodobka distuuriga oo shaki geliyaan oo fooda u saaraan siday iyagu jecel yihiin.

Col iyo abaar ka weyni ma jirto distoork oo la dhawri waayo, bal qabsoo tiiyo intana ka itaal liidata ay aa doorashooyin la soo galay oo lib lala kala hoydey.



Dawladu ogol-diidan weeyaan waa ishaafalatayn

Kooxda golaha fulintuna, waa Dawlada eh, oo aad moodo in ay u xuubsiibatey xusbi afraad oo aan diiw aangashanayn, markii si aan dimuqraadiyada waafaqsanayn uu madaxweynuhu guddoomiyanimadii mid kale ugu wareejiyey ee ay laba kala noqdeen, iyaduna ogol-diidan weeyaan. Mana sheegto qiil ay balla anqaadkii ku jebiso iyo awood ay distoorka ku bedesho.

Gun iyo gabagabadii

Hogaamiyayaasha xusbiyada beelaha ee aan diiwaangashanayni ee la magac baxay hogaamiye dhaqa meedku, iyaguna waxay ka baqayaan in awoodoodii hogaamineed ay sii wiiqanto oo beeshii ka kala fird hito oo ururada ku kala biirto. Sedexda xusbi qaran iyaga oo aan beel ka tagsanayn, haddana waa lacii fiyeen awooday baryo qaarkood lahaan jireen hogaamiye dhaqameedkeed, oo maalin walba mid cusub ayaa iscaleema saaraya oo kii hore awoodiisa dhaawaca, sidaa daraadeed waxay ogyihiin marka tarta n caqli iyo garaad ku dhisan loo gudbaba in ay shiiqayaan.

Hogaamiyayaasha sedexda xusbi qaran iyo hogaamiyayaasha xusbiyada beelaha ee diiwaangashanay ni waxay wadaagaan in aan gudah xusbigooda iyo gudaha beesha midna lala tartami Karin. In aan dha llinyarada iyo haweenku ka qaybgelin Karin hogaaminta beesha, dhaqan diidan baa jira oo casri jaahili gii ka sii jooga . Xusbiyada qarankuna madaama aanay aragtidii beelaha adeegsanayaan ma ogola in t artan afka la soo mariyo. Mar haddii ay sidaa yihiin oo la ogaadey in aan ili ka soo jeedeen waa in la og oleysiiyo in ururo kale oo la tartamaan, si ay iyagu u hagaagaan.