Somaliland Waa Dal Madaxbanaan Ee Maaha
Gobol Sugaya Somalia

Ummadda Somaliland waxay go`aansatay 1991 inay qaranimadeedii kala soo noqoto Somalia kuna dhawaaqday inay tahay dal madaxbanaan oo xuduudiisu ku salaysantahay tii ay dawladnimada ku qaadatay bishii June 26dii, 1960 sida dalalka Afrika oo dhan. Somaliland waxay buuxisay dhammaan astaamaha shuruud u ah dal xor ah oo xaq u leh aqoonsi diblomaasiyeed oo buuxa kuwaas oo kala ah: Dal, dad, xuduud, calan, dastuur, Garsoor, baarlamaan , madaxweyne, xukuumad, iyo ciidan. Sid aas awgeed waxa dalku u taaganyahay waa aqoonsi buuxa uu ka helo Beesha Caalamka oo soo ift iimaya.

Hawsha ugu weyn ee xukuumadda laga rabo waxa weeye ilaalinta iyo difaaca madaxbanaanida  dal ka. Waajibaadkeeda ugu muhiimsanna waxaa ka mid ah adkaynta nabadgelyada, horumarinta, difa aca dalka, iyo in dalka lagu soo galo lagagana baxo sifo sharci ah. Laba arrimood oo runtii aad uga soo horjeedda madaxbanaanida Somaliland ayaa ka dhacay welina ka socda dalka dhexdiisa. Labada as arrimood oo kala ah: Saldhigga kooxda nabad-diidka (SSC) ku leedahay magaalada  Buuhoodle iy o wasiiro ka yimid Maamulka Puntland ee Somalia ka tirsan oo sifo sharcidarro ah ku soo galay  Buuh oodle. Arrintaasu waxay Somaliland ka bixisay sawir aad u qaldan oo loo fasirikaro in aan Somaliland loo arkin dal madaxbanaan balse loo arko maamul gobol oo sugaya inta Somalia ka hagaagayso.


Beelaha ka kala tirsan Qorulugud iyo Buuhoodle ee dhawaan shaqaaqadu ku dhexmartay degaanka Kalshaale waxay labaduba ka tirsanyihiin dalka Somaliland, xallinta dhibaatadooduna ma khusayso umana taaallo Puntland balse waxay u taalla ummadda iyo xukuumadda Somaliland. Waxay noqotay arrin lala fajaco markii wasiirka arrimaha gudaha ee Somaliland, Mudane Gaboose, uu taageeray  far a gelinta qaawan ee wasiirada Puntland ku sameeyeen dalka Somaliland. Wasiir-ku-xigeenka  arrima ha gudaha ee Somaliland, Mudane Cismaan Garaad Soofe, ayaa ku sifoobay wasiirka difaacaya qara nimada iyo madaxbanaanida Somaliland markii uu sida cad ugu amray wasiirada Puntland in aanay sharci darro ku soo gelin Jamhuuriyadda Somaliland waxaase mijaxaabiyay Mudane Gaboose.


Dhawaaqyada meelaha qaarkood ka baxaaya ee midnimo raadiska ah laguna beer laxawsanayo um madda Somaliland ee sheegaya in Hargeysa laga dhigo magaalo-madaxda Somalia lana siiyo Reer W aqooyiga madaxweynaha waa kuwo halis ah oo mar labaad ummadda Somaliland u loogaya Somalia, khatarnna lagu gelinayo jiritaankooda mustaqbalka. Midnimadu waa shey qiimo badan laakiin su`aa shu waxay tahay dadka Somalia ma fahamsanyahay qiimaheeda? Jawaabtu waa maya.


Dadka dega inta u dhaxaysa Boosaaso iyo Beledweyn waa adag tahay in dawladnimo lala qaybsado waayo waa dadkii ka mus`uulka ahaa duudsiga qaybtii ay dadka Reer Waqooyigu ku lahaayeen daw ladii Is-raaca mudadii u dhaxaysay 1960-1969, waa dadkii afgembiyay dawladii rayidka ahayd ee ho rseeday Taliskii Maata-layska ahaa ee Siyaad Barre (1969-1990), waana dadka ka mas`uulka ka ah halaagga iyo dawlad la`aanta Somalia ka jirta mudada 20ka sano ah (1990-2010). Waa dad islawey n oo aaminsan in iyagu xukun kasta iska-leeyihiin, waa dad aan gorgortanka dawladnimo aqoon oo aan waxba lala qaybsankarin. Waa dad shiddo ah oo colaaddda, dilka, iyo dawladnimo la`aantu kala qiimo badantahay kala dambaynta, is-maqalka, dawladnimada iyo horumarka.


Bal u fiirso khudbadii uu madaxweynaha Puntland, Mr. faroole, jeediyay Ciiddii dhawayd ee Arrafo. Waxa uu khudbadaas ku yidhi, “Wasiirada Daaroodka ah ee uu dhawaan magacaabay Ra`iisal wasa araha Cusub ee Somaalia, Mr. Farmaajo, ee aan kasoo jeedin Majeerteenka waxaa laga bililiqaystay Majeerteen isaga oo ula jeeda wasiirka Dhulbahante iyo wasiirka Laylkase.” Dadka sidaas u fekeray a dawladnimo ma lala qaybsankaraa? MAYA. Nabadgelyada iyo horumarka Somaliland iyo Somalia w axa ay ku jiraan in la kala ahaado laba dawladood oo walaalo ah oo uu ka dhaxeeyo iskaashi iyo wa x-wada-qabsi mustaqbalka sida dalka Jabuuti..


Madaxweyne Axmed Moxamed Moxamuud (Siilaanyo) iyo xukuumadiisa cusub waxaa dhakhso looga fadhiyaa inay muujiso wax ka qabashada labada arrimood ee ka taagan Buuhoodle. Dal xor ah ma d hex joogi karto jabhad ka soo horjeedda qaranimadiisa iyo madaxbanaanidiisa isla markaana halis joogta ah ku haysa nabadgelyadiisa, lamana filayo nabad gelyo ka dhalata beelaha degaanka Buuh oodle inta ay jirto koooxdaas nabad-diidka ah. Dal xor ah macquul maaha inay iska soo galaan wasii rro ka tirsan dal kale oo qayb dalka ka tirsan u maamushaan sida ay rabaan. Somaliland maaha gob ol sugaya Somalia ee waa dal madaxbanaan oo laga filayo inuu difaaco madaxbanaanidiisa.