Siyaasadda Arimaha Debedda

 



Qaranimadeenu waxay jirtay rubuc qarni ku dhawaad, xili intaa ku simani taariikhda waxay ka mudan tahay inta lagu yagleelo qaramo qumaati isu taagay. Mudadaas kumaynu socon siyaasad arima debedeed oo tisqaad ah. Tusaale ahaan, marna ma dhacday in wasaaradda arimaha debedu soo bandhigto war bixin sanadle ah oo tibaaxaysa guulaha iyo siyaasad a rimo debedeed marin soofkeedu dhidban yahay (the reliable foreign policy)? Marna ma dha cday in ay qabato shirwayne ay xogta kaga uruursanayso dal jirka u taagnaa hawlgalkee da kuna kala filiqsan daafaha dunida? Marna ma ka leexatay marinka siyaasadeed ee ay ra acaysay (policy shift)? Jawaabahaas waxaan uga tegayaa akhristaha.

Xiligaas Somaliland waxay heshay fursad ay ku naalooto, waayo inta badan wadamadda g ooni isu taagaa waxay ku aadaan fal celinta ciidan, siyaasadeed, iyo diblomaasiyadeed ee ka timaada kuwii ay ka go’een. Inagu waxaynu ka horjeednay Soomaaliya oo aynu ka kora nayn. Maxaynu ku sababayn karnaa dib u dhacaas baahsan? Qaran wuxuu ku qotomaa ma baadii’da, daacadnimadda, aqoonta iyo indheer-garadnimada hogaankiisa. Haddii aqoontu wiiqan tahay, mabaadiidu ma tisqaadi karto, sidaas oo kale daacadnimadana waxaa ku dh aca habow haddii aan aqoontu hagayn. Indheer-garad waxa noqda ruux aragti muuqaal leh (visionary), maanku ma tilmaansan karo muuqaalkaas qaranimada huwan haddii aan a qooni jirin. Sidaas daraadeed, sababta ay u tisqaadi wayday siyaasadeena arimaha debe ddu xidhiidh wayn ayay la leedahay aqoonta.

Tibaaxdu soo dhawaatay aqoonsi aynu helo waxaa hortaagan aqoon la’aan. Tusaale ahaa n, aqoonsi raadiska waxaa horseed ka ah Wasaaradda Arimaha Debedda, budhtuurna uu ka yahay wasiirku. Waxaan daah inaga saarnayn in Sh. Yuusuf, Fagadhe, Edna, iyo Abdula hi dhamaantood ay ahaayeen hawl wadeeno qadiyaadda Somaliland ka go’ an tahay, wax bartay, isla markaana kartiyi u wehelisay. Mid kastaaba wuxuu ku hawl galay in uu meel m ariyo Somaliland, isagoo ku cabiraya aragtidiisa, halkii ay ahayd in ay ka duulaan siyaasad arimo debedeed oo aan marinkeeda ka leexan, oo maalinba tis la siisaaro.

Tusaale ahaan, waxaa hubantiya in aanay dhicin in si rasmi (qoraal) ah caalamka aynu u g aadhsiino go’aankeena dib ula soo noqoshada qaranimadda iyo tiirarka aynu cuskinayno. Ujeedada qoraaladda sidan ahi waa in ay meel mariyaan doonis umadeed; waxaa ku dheeh an xikmadda (the philosophy) gooni isu taaga oo cuskanaysa xeerarka caalamiga ee aayo ka tashiga, danta jiritaanka umadeed iyo kuwa danwadaagta umadaha.

Siyaasadda arimaha debeddu waxay ku dhidban tahay in aynu aqoonsi caalamiya helo, du nidana la yeelano xidhiidh wax is dhaafsi. Meel ka dhaca ugu wayn ee aynu galay waxay ahayd in guud ahaanba hanaanka dawladeenu u qaabaysnaado, ama u dhaqmo sida wada mada la aqoonsan yahay. Taasi waxay la timi is baahin dhibaatadeeda dhaqaale leh, isla markaana ku soo oodmaysa ciidaminteena qofeed (competence) oo lafteeduna kooban ta hay.

Aqoonsi aynu dunida kaga mid noqono waxaa horseed ka noqon kara siyaasad arima deba deed oo tisqaad ah. Hirgelinta siyaasadaasina waxay cuskanaysaa saddex tiir, siyaasad ar ima gudeed, mid hore u marineed, iyo ta kale oo ah mid gaashaan dhigeed. Iyadoo aan sha ki ku jirin in qaranku wax badan qabsaday hadana labada hore uma ciidamin sidii aynu ku h eli lahayn aqoonsi. Maxaa inagu baaqday? Hore ayaynu u soo sheegnay in aan siyaasadee na arimaha debeddu dhisnayn. Tusaale ahaan, siyaasadda arimaha debeddu waxay ahayd in ay qeexdo cida aynu saaxiibka la noqonayno, isla markaana qeexdaa tiirarka caalamiga ee aynu u cuskanayno si aynu dunida ula hadalo. Waxaynu aragnaa wasiir shandadiisa qa adanaya oo meelaha soo mar-mara, inaguna qanciya in arimuhu meel wanaagsan maray aan, duniduse u aragto nin madow oo dalxiis ah.

Aan ku noqdee, yaynu saasiib la nahay? Marka la eego hanaankeena ay ku shaqeeyeen da wladihii kala dabeeyey su’aashaas si fal ahaan ah loogama jawaabin. Tusaale ahaan, daw ladda koowaad ee Somaliland isu soo taagtay waxay ahayd Itoobiya, kuwa kale ee Afrika na Koonfur Afrika, Nayjeeriya ayaa ka mid ahaa, halka Yurubna Iskandaneefiyanku ay hor kacayeen. Way jireen wadamo wax la dhacsiin karayey, tusaale ahaan, wasiirkii arimaha gudaha ee dawladda Pakistan xiligii Musharaf -2000dii ayaa ku tiraabay in uu hubo in Harg eysa dawladdi ka jirto, waa midho bislaaday oo cid goosata la waayay. Labadeenii madax wayne ee ugu danbeeyey mid waliba markii la doortay wuxuu safarkiisii ka bilaabay wadan aan qaranimadeena raali ka ahayn, hadduu ka noqon lahaana aan wax badan ku soo kord hin kareen, waa Jabuuti, masuul xisbiyadda mucaaradka ka tirsanina xili xiliyadda ka mid ah aad buu u difaacay .

Haddii aan asteeyo taariikhdeena arimaha debedda rubuc qarnigaa: Hogaamiyayaashii 9-kii sano ee hore Somaliland hoosiis bay la ahayd. Markii la qabtay shirkii Carta ayuu marxu un Cigaal ka quustay midnimo Somaaliyeed oo uu hogaamiyo. Madaxwayne Rayaale wuxuu ahaa hogaamiyihii ugu horeeyey ee aan u hanqaltaagin xaga Soomaaliya. Aragti ahaan, m udo dheer waxaan si wayn ugu qanacsanaa in aan Soomaaliya lala hadlin, ugu horayn wax aan arkayay in aan aqoonsigeenu shuruud u ahayn ogolaansho Soomaaliya ka yimaada. dhawaana wasiirka arimaha debeddu wuxuu ku tiraabay weedh uu kaga badheedhay in a an aqoonsigeenu ku xidhnayn Soomaaliya.

Haddiibase ay jirto cid sida kale u arkaysay, dabar kale ayaa horyaalay; hogaamiyayaashe enu may ahayn kuwo lagu aamini karo masuuliyadaa. Dawladdu wada tashi ayay u martay wada hadaladda Soomaaliya ee socda. Maantana guul wayn ayaynu ka soo hoynay, shirar badan oo aynu isku hor fadhiisanay sawirku wuxuu ahaa laba dawladood oo wada hadlaya.

Dhinaca kalena waxay ahayd cadowgeenu waa ayo? Cadawgeena koowaad waa Soomaa liya. Tiraabtaa, ma ku lamaanaysiin karnaa oo reer Soomaaliyana ma ku jirtaan! Halkaynu u soconay waa taa, waayo, dee juquraafiga col lama nihin, suugaanteena ayay ka buuxdaa amaanta dhirta, buuraha, iyo webiyaddu. Si kalena degaanku inamuu dilin. Aan macneeyee cadowga koowaad ee qof leeyahay waa cida diintiisa aflagaadaysa, sharaftiisa dhaawac da, hantidiisa qaada iyo weliba cida doonaysa in ay qudha ka jarto. Qaranna cadowgiisa koowaad waa cida jiritaankiisa diida. Juquraafiyaddu ma hadasho. Haddaynu odhon lahayn waa dawladda cidaynu u jeednaa, dawladda Soomaaliyeed dadkeedaa kula socda.

Diidmo badan baa ka hortimi dawladda markii ay go’aansatay in ay la xaajooto Soomaaliya. Dawlad iyo mucaaradba ma cilmiyayno aragtideena! Su’aasha muuqataa waa Soomaaliya ma la hadli karaa? Cadow ma lala hadli karaa? Mabda’iyan jawaabtu waa haa. Nebiyaddii Ilaahay aadamiga u soo diray waxay la hadlayeen madax taagayaashii diiday in ay qiraan Raxmaankii dunidan abuuray, sida nebi Muuse (CS) oo fariintii gaadhsiiyey Fircoon, Sidoo kale nebi Maxammed-na (csws) wuxuu la hadli jiray oo heshiisyo la geli jiray Yuhuudii.

Dhinaca Taariikhda markaad ka eegto haa iyo maya labaduba way ku rumoobeen. Tusaale ahaan, dagaaladdii waawaynaa ee dunida ka dhacay raggii isku hor fadhiyay way wada ha dleen. Waxaa kale oo jirta in aanay mar walba muuqan in lawada xaajoodaa. Tusaale ahaa n, ta nebiyaddu waxay ahayd in cid xad gudubtay la gaadhsiiyo fariintii Eebe. Laba arimood ayaana suntanaa, waa ta hore’e rasuulku ama nebigu wuxuu haystay ilaalintii Ilaahay, ta labaadna ka fariinta la gaadhsiinayay ugu danbaynta waa lala xisaabtamayay.

Marka arimahaas la qiimeeyo ta aadamuhu way ka duwanaanaysaa, waxaanay ku xidhan tahay sida ay danta u aragto cida wada hadalada gelaysaa. Markaa jawaabta in cadow lala hadlaa haa iyo maya labadaba way gaydaa. Haddii ay dhacdo in jawaabi yeelato haa, iyo maya, waxa muuqata in aan su’aashu dhamays tirnayn.

Arinta aynu is dul taagnay waxay ku xidhan tahay inta cadaawadu le’egtahay, tusaale aha an xiliga dagaaladu socdaan lama wada hadlo, sidoo kale waa in la joojiyaa waxyaabaha dhinac ka sindhidhayo. Tusaale ahaan, qaranimadda Somaliland ayey dhaawacaysaa haddii aynu hor fadhiisano Soomaaliya oo la soo taagan midnimadda Soomaaliyeed waa muqadas, ama ciidankii xooga dalka hala dhiso. Waa in shuruud mudo ah lagu xidhaa in ay ka waanto wdo hadaladaas deel qaafka ah.

Wasaaradda arimaha debeddu waxay u baahan tahay in ay qabato shir lagaga arinsanayo eray bixinta siyaasadda. Bal is waydii erayadda Soomaaliya, Soomaali, Soomaaliyeed, Koon furta. Waxaa dhacda masuul shir ka gacay oo leh Koonfurta Soomaaliya! Sida aynaan uga tirsanayn Soomaaliya, ayaynaan uga mid ahayn, dadka Soomaaliyeed, iyo Somaliba, dhala shadeenu ma aha Soomaali ee waa Somalilanders.

Inta la helayo siyaasad arimo debedeed oo hufan, Somaliland si toolmoon uma talaabsan karto, madaxwaayne Siilaanyana waa in uu aad uga fiirsado midhadhalka ololaha aqoonsi raadiska. Tusaale ahaan, waa maxay qorshaha labaad ee inoo muuqdaa haddii wada hadal adu fashilmaan? Sida ay iigu muuqato waa in Soomaalida halkan joogtaa u boqooshaa xa gaa iyo wadankoodii. Waa in xuduuda inoo dhaxaysaa noqoto kaymo libaaxyo galeen ah.





 

 

Yuusuf Goodir
Ygoodir2008@hotmail.com