QABIILKA CIISE IYO KAALINTII S N M (Qaybtii afraad)
DABADEED MAXAA DHACAY
Intaan u gelin arrimihii foosha xumaa ee ka dhacay gobollada Ciisuhu
ka dego Somaliland gaar ahaan Lughaya iyo Saylac, aan dib u
jalleecno 1990kii wixii ka horreeyey.1960kii markii dalku go
bannimadiisa uu gumaysigii Ingiriiska ka qaatay iyo ka horba,
meelaha aadka loo dayacay ee haba yaraatee aan waxba laga qaban
dhinacay doontaba ha noqotee, xag waxbarasho, xag caafimaad,xaga
soo saarka biyaha iyo waddooyinka haba yaraatee waxba looma qaban
dadka Ciisaha.Haddii q of ka bukoodo,amma haweenay xaamila iyo xataa
dhallinyarada shaqa doonka ah Jabuuti ayey si toosa ugu xidhan
yihiin.Haddii ay
Hargeysa oo caasimaddii dalka ah u baahdaan inay tagaan, gaadiidkii
iyo waddadii baan u saam axayn, midda kale qaraabadii iyo eheladii
oo dhan baa Jabuuti deggan.Waa sababaha dheliyey inay Jabuuti toos
ugu xidhnaadaan.
Dhinacaa marka laga eego Ciisaha Somaliland waxay isku duruufo
yihiin Isaaqa dega gobolka S oomaalida Itoobiya gaar ahaan Gaashaamo
Bari iyo Harta Sheekh.Labadaa degmo Isaaqa u dha shay noloshoodu
gebi ahaanba waxay ku xidhan tahay Burco iyo
Hargeysa(Somaliland).Dadk aasi haddii ay u baahdaan dawo( Mid dad
iyo mid duunyaba),waxbarasho, shaqo,ganacsi iyo ta akulayn intaba
Burco iyo Hargeysa ayey u soo doontaan.Magaalada Jigjiga ee gobolka
Sooma alida laga xukumo dhib mooyee dheef kuma qabaan.
Dhinaca maamulka, 1960-1989kii waxa Saylac soo guddoomiyey,Mudane
Cilmi Nuur Faarax, mud ane Khaalid Cabdi Diiriye iyo Daahir Xirsi
Cali oo isagu 1989kii ku geeryooday
dagaalladii isaga oo SNM
ka tirsan.
Aan u soo dego doorashadii 28kii Oktoobar 2012kii laga qabtay
Somaliland.
Doorashadani waxay noqotay,tii ugu liidatay doorashooyinkii dalka
soo maray.
Sumcad xumadii,dhibaatadii iyo cadaaladdarradii ay soo jiidayna weli
dalku uu la daalaa dhac ayaa.Cadaaladdarradii u wayneyd waxay ku
dhacday deegaannada
Ciisaha. Sidee bay wax u dhaceen? Waxa dhacday in
madaxweyne-ku-xigeenka Somaliland ee dalka iyo dadkaba u dhaartay uu
toos u yimaaddo gobo ka tirsan
degmooyinka Ciisaha,waxa uu horseed u noqday sanduuqyo madhan oo
sidii la rabay loo cabbe eyey.Arrintaas oo madaxda iyo odayada
Ciiseba aad uga biyo diideen, waanay ku gacan sayd heen.
Cabshadoodii iyo dacwaddoodii waxay gaadhsiiyeen guddida
doorashooyinka. Cabashadoodii dheg jalaq looma siin,waxayna guddidii
doorashadu sheegtay in ay guushu raac day dad aan qabiilka Ciise u
dhalan oo dhulka dool ku yimid.Qabiilka Ciise sidaa kumay joogine
waxay iska soo xuleen guddi ka kooban odayo,siyaasiyiin, aqoonyahan
iyo dhalliyaro, waxay mar labaad iyo mar saddexaadba cabashadoodii
iyo cadaaladdarradii ku dhacday hor dhigeen iyagoo weliba wax yaabo
caddaymo ah wata.(Madax meel ka sarraysa oo la taabto ma
jirtee).Madaxweynaha dalka
Somaliland Mudane Axmad Maxamad Maxaamuud (Siilaanyo).Madaxweynaha
oo ay hareera fadhiyaan la taliyayaashiisu wuxuu hadal ku soo
gooyey,doorashadu waxay u dhacday si xor iyo cadaalad ah.Ku darsoo
waan kuu soo dhaafaye, 2010kii markuu Siilaanyo madaxnimada ku
guulaystay,
xukuumaddii uu soo dhisay,waxa uu xisbigiisa Kulmiye Ciisaha ka
dhacay
hal wasiir-ku-xigeen oo ay Ciisuhu xaq u lahaayeen.Waxa Ciisaha loo
reebay oo keliya hal wasa arad oo weyd ah.Haddaba, waa yaab iyo
yaabkiise, doorashada sida cadaaladda ah looga qabt ay dhulka
Ciisaha iyo meelo kale oo dalka ka mida waa tee? Miyaanay ahayn tii
aynnu warbaahi nta ka daawannay iyadoo sanduuqyo madhan waraaqo laga
buuxsanayo.
Ma taasay guddida doorashada,dawladdeenna iyo madaxweynaheennuba
cadaalad u yaqaanniin?
Ma Ciisaha dhulkoodii iyo dadkoodii qabiil kale dusha laga saaray ee
la yidhi u taliya,ma taasaa xor iyo xalaal ah? Waa yaab iyo
yaabka-yaabkiis. Amma garta amma ha garanina ee madaxwe ynaha iyo la
taliyayaashiisuba arrimahaa ugubka ah ee ay dalka Somaliland u
horseedeen waa wax yaabihii ay Soomaalidu isku dili jirtay
waligeedba. Sayid Maxamad baa laga hayaa ?Xasad iyo xumaan la isku
dilo, xiisad beled baa leh?.Haddii madaxdeenna Somaliland aanay wax
ka baran sooyaalkii Soomaalidu soo martay,miyey illoobeen
cadaaladdarradii ay dawladdii Siyaad Barre ummaddan kula kacday iyo
wixii ka dhacay? Haddii aad indhaha ka qabsateen aan idin xa suusiyo
tuducyo ku jiray gabaygii dheeraa ee Durdur ee uu tiriyey Maxamad
Maxamuud Yaasiin( Dheeg)(1983kii,) wuxu yidhi,
Rag toodii Amxaar duudsiyey iyo, caydho dalandoola
Oo an magan ku daynaayey baa, daarihii galaye
Dayfkii martiyey reerka ee, daacadduna soortay
E markuu dibbiray xoolihii, reerka kula dooday
Illayn kama duwana tanay wadaan, nimanka Daaroode.
Raggaa uu Dheeg ku sheegay gabayga damacoodii halka uu ku dambeeyey
waan wada ognah ay dhammaanteen .Kuwa imika damacu wado ee moodaya
in sanduuqyo madhan oo habeen madow waraaqo laga buuxiyo dhul lagu
helo,waxaan idin leeyahay waad mala-habowdeen ee sidaa dhul laguma
helo.
Dhinaca kale, cadaalad xumada lagula kacay qabiilka Ciise cid ka
hadashay
weli ma hayno,hadday tahay golaha guurtida,hadday tahay golaha
wakiillada
iyo labada xisbi ee mucaaradka ah intaba.Taa waxa ka sii daran,
maalintii reer
Saylac ay mudaaharaadka nabadeed u soo baxeen si ay cabashadooda u
muujiyaan,ciidammada milateriga ayaa loo dalbaday oo rasaas mariyey
halkaana ku dilay hal ruux siddeed kalena dhaawacay.Maalintaana
cidba ma soo tacsiyaday hadday xukuumad tahay iyo goleyaal kaleba.
U dambayn, marka hore xukuumadda talada haysaa
ha ogaato in qabiilka Ciise aanu
marna og golaanayn in qolooyin kale oo damac
dhuleed wado gobolkooda ku dul xukumaan,taasi
waa mid ka go'an Ciisaha xitaa haddii shan wasiir la siiyo.
Midda labaad,shacabka Somaliland dhammaan waxaan u sheegayaa gaar
ahaan waxgaradka iyo siyaasiyiinta,haddii maanta laga hadli waayo oo
laga aamuso cadaalad darrada lagula kacay walaalahood,ogaada in
idinkana ay niigu iman doonto gobol kasta, sidii berigii dawladdii
Kacaanku dalka ka talin jirtay looga aamusay xasuuqii ay kula kacday
shacuubta Majeerteenka iyo Isaaqa ee ay muddo yar dabadeed aanu
gobolna ka badbaadin.Cadaalad darrada ku dhacday Ciisaha waxa kale
oo ay sii fogaynasaa walaalahee nna gobollada bari dega(Dhulbahante
iyo Warsangeli).Markay fiiriyaan Ciisihii
shalay raacay ee la saftay
SNM sidaa loola
dhaqmay, candhuuftooda ayey dib u liqayaan iyagoo is
xasuusinaya sheekadii ahayd ?Ishaa Cali ninkii dayey, digniin wowgu
filan tahay?. Sii foogeynta iyo cadaalad darraduna saadaal wanaagsan
uma soo sidaan qaddiyadda Somaliland.
Madaxweynaha, xukuu maddiisa iyo golayaasha(Guurtida iyo
Wakiillada)waxaan ku adkaynayaa isla markaana aan ku baraarujinayaa
inay si dhakhso ah arrintan wax uga
qabtaan oo aanay dhayalsan.
(Balaayo madax la qabto ayey leedahay ee dabo la qabto maleh.)
Allahayow jidka toosan iyo cadaaladda nagu hanuuni. AAMIIN
Cabdalla
Xaaji Cusmaan
Cabdalla-xaaj@yahoo.fr |
|