Maxaa Ka Higleh ?

 

Xariiqa kala xadeeye Somaliland iyo Somalia, gaar ahaan Sanaag-Sool iyo Majeerteeniya waxa la asteeyey Heshiis caalamiya ah oo ka dhaca y magaalada Rome, Dalka Talyaaniga bishii May 5dii, 1894. Wax muran xuduudeed ah oo u dhexeeya Somaliland iyo Majeerteeniya horena  um a jirin, maantana la abuurimaayo oo beesha caalamka ayaa ka  markha ati ah. Kooxdan Xasan Abshir iyo Ismaaciil Buuba horboodayaan  mash ruucan ay la shir yimaadeen mid cuntamaya ma aha e'. Dadka reer  So maliland waxa u dhisan dawlad ay samaysteen, danahooda  dawladda as ay igmadeen ayaa uga wakiil ah, cid kalena u daba fadhiisan  mayaan.

Haddii bulsho weyntii dunido daaweyn karaweydey dabka ka holcaya koonfurta Somalia, oo raggii hore ugu xusulduubi jirey midnimo Somaliweyn ee qarannimada Somaliland hadh iyo habeen dibindaabyo iyo dabin shirqool siyaasadeed doc kasta kaga deyey maanta qirayaan in dabiibka Walaweyn aanu duleedkeedaba ka durugsanayn, waxa haboon in dadweynaha reer Somaliland, shicib iyo dawladba ka digtoonaada xeeladaha koonfur weli laga soo maleegayo ee loo adeegsanayo dad isir ahaan Somaliland uga soojeda.

Tan manta loo ololeynayaana waxay dusha uga muuqataa ama loo ekeysiinayaa in xal u helidda koonfur Somalia lasoo dedejinayo hase ahaate marka loo dhabo galo qorshaha dhabta ah ee haloosigani hoosta ka xarriqayo waxa meesha ka hig lihi waa hab dhaqankii horeba loogu hungoobay oo hadda shaadh dhaqaale loo soo tolay lana damacsanyahay in lagu damiyo kaaha Somaliland kabiga ku soo hayo. Gacantii shisheeye ee horeba dhibta koonfureed kowda uga ahayd ayuunbaa maantana halkii weli ka miisaysa e' marnaba Soomaali koonfureed kama go'na in xasilooni darrada dalkooda ka jirta xal kama dambeys ah loo helo.

Wejiga keli ah ee shaxdani kaga duwantahay kuwii hore ayaa ah in la dhibta Somalia lagu maxlalo qorshe siyaasadeed seddex geesood ah, oo u qeybsan: Somaliland, Majeerteeniya, iyo Somalia! Sebiga iyo dhallankuna waa garan karaan in aan buushbaashkan cidna loo hadoodili karin. Waxa meesha la isku maaweelin waa majaajiladii habar dugaag ee duugoowday. Marka u horeysa waa in Soomaali koonfureed qirtaa in laba dal la ahaa, imikana labadii la yahay; taasina waxay dhici kartaa marka dowlad koonfureed oo mid ah oy dhammaantood heshiis ku yihiin ay iskood u sameystaan iyagoon gacan shisheeye hadba dhinac u hagayn.

Waxa la seddex geesoodeynayaa waa qowlaystadii Majeerteeniya oo dhul iyo cirba qaadi la'yihiin [Daaqat Calahum Ul Ardu bimaa raxubat] oo doonaysa qiil ay kaga xuubsiibato Koonfur inteeda kale ka dibna u noqoto dawlad iskeed u madaxbannaan, mustaqbalkana damacsan in ay Somaliland la midowdo.

Mashruucan seddex geesoodka ihi waa maxlal iyo maqaarsaar uu dabada ka riixayo ergeyga gaarka ah ee Qaramada Midoobay u qaabilsan Somaliland/Somalia Md. Axmedow Weled Cabdallah iyo dalal shisheeye oo dano gaar ah ka leh dhibaatada Somalia ka aloosan, waana hab lagula dhaqmo ummadaha xasilooni darradu ragaadiso [Strife Torn Societies], marka wax kale lagala caal waayo. Sideed iyo tobankii sannadood ee u dambeeye adduunweynuhu hanti laxaad leh ayuu ku bixiyey soo afjaridda halaaga koonfur Somalia ka taagan; nasiib darro waxay noqotay in aan wax guul ah weli laga gaadhin.

Hadaba manta oo aynu ogsoonahay in deeq bixiyeyaashi hodanka ahaa iyaga laftarkoodii uu ku habsaday daqaale burbur ka xun kii dunida aafeeyey 1929. Dhammaan Dalalkii daqaalohoodu xooganaan jirey waxa jirta in waxsoosaarkoodii hoose u dhacay, shirkadihii halbowlaha dhaqaalaha ahaa iyo Bangiyadi ugu waaweynaa ayaa dowladohoodii weydiisanayaa deyn si aanay u kicin. Waxa kale oo aynu ognahay heerka shaqo la'aantu dunida ka mareyso. Arrimahaasina marnaba ma saamaxayaan in dhaqaale horumarineed oo seddex meelood loo qeybsho wixii hore la isugu odhan jirey Somalia caalamku u fidiyo. Haddaba xaqiiqada dhabta ihi waxa weeye dowladihii wax gargaari jirey mid waliba deyn ayey muquuratay oo wax ay cid kale u hidin karaan ayaaba iska yar e' yaan waxba hadhuubyo madhan la is hor qaadin; waxba yaan la is maqashiin badoo noqotay maadh baa la soo faruurayaa.

Xildhibaanada ka tirsan maamulka wadaad Shariif ee dhalasho ahaan Somaliland ka soo jeedaa abbaan iyo turjumaan labada dal isaga dabqaada marnaba iyaga meeli ugama bannaana mededaaladan cusub. Raggii Somaliland hore uga fallaagoobay manta hormood kama noqon karaan xalinta kalaguurka Somalia iyo Somaliland ee waxa la gudboon in ay halkooda ku qalajistaan; haddii ay dowladda Somaliland cafis weydiisanayaan waa halkeeda, lakiinse yaan shaadh kale la isu soo gashan. Qaabka iyo xiliga Somaliland laa xaajoondoonto Somalia waxa ka mas'uul noqonaynsa xukuumadda Somaliland taladeeda haysa, cid kale se meesha qiil ugama bannaana e' waxba yaan la xuurtoomin.

Waa marka labaade lixdankii laba dal oo madaxbanaan ayaa midnimo aan sharciyadeedu xalaalaysnayn meel la isugu geeyey. Midow ku sheegaa wixii laga dheefsadayna ummadda Somaliland ku dhaqan cidi uga waramimayso. Maanta midnimo Soomaaliyeed oo dib loo soo yagleelayaa ma jirto e' wixii lama huraan ah iyo sidaa labada dal loo kala furdaamin lahaa ha laga hawl galo; dhibtii dhacday cida loo raacayo ee daanya qaadka ka noqonaysa. Xalka kelya ee wakhtigan xaadirka ah ama mustaqbalkaba laga wada hadli karaa waa kala guurka labada dal. Wixii intaa ka dambeeyana waa deris wanaag iyo laba dal oo walaalo ah.

Wa taciyahaa udunun waaciya,

 



Axmed Cali Ibrahim Sabeyse
asabeyse@hotmail.com