KULMIYE
Oo Ku Baaqay In Dalka Dawlad Ku Meel Gaadh Ah Loo Dhiso Ilaayo Inta
Doorashadu Ka Dhacayso
Xisbiga Siyaasiga Ah ee Kulmiye ayaa maanta Shir Jaraa'id oo uu Ku
qabatay Magalada Hargeysa Ka sheegay Mawqifkiisa dib u dhaca
Doorashooyinka Somaliland. Kulmiye ayaa ka codsaday labada Gole
qaran uguna Baaqay in si dhakhso ah loo soo dhiso Dawlad ku meel
gaadh ah, waxaanu sheegay in dibu dhaca doorashadu in ay tahay xil
gudasho la'aan dhinaca xukuumada ah.
Qoraalka mawqifka xisbiga Kulmiye ayaa waxa akhriyay Xoghaya Guud ee
Kulmiye.
Distoorka Qaranka Jamhuuriyadda Somaliland wuxuu si cad u qeexaya,
qaab-dhismeedka hanaanka Dawladnimo, kuwaas oo kala ah; Golaha
sharci-dejinta, Golaha fulinta iyo Hay’ada Garsoorka. Golayaashaas
oo awoodahooda Distooriga ahi ay yihiin kuwo kala madax banaan
(Separation of power), isla mar ahaantaasna leh isu dheelitirnaan,
isna miisaama (checks and balances), taas oo ujeedadeedu tahay in
aan awooda Dawladnimo ku ururin Gole keliya ama gacan qudha.
Waxa kale oo Distoorka Qaranku si buuxda u tilmaamaya, inay Doorasho
toos ah ku imanayaan Golaha Sharci-dejinta, Madaxweynaha iyo
Madaxweyne ku-xigeenka.
Mudada ay xilka haynayaana ay tahay mudo shan (5) sanadood ah sida
ku cad qodobada Distoorka Qodobka 88aad , Qodobka 83aad, faqradiisa
1aad , Qodobka 40aad, Qodobka 42aad.
Habsami u socodka hanaanka Dimuqraadiyadeed waxa lafdhabar iyo
tiir-dhexaad u ah nidaamka Doorashooyinka.
Mar kasta oo hakad, baaqasho, iyo ka guur Doorashooyinka ay
yimaadaan, waxaynu ogsoonahay inay timaado dib-udhacyo saameeya
geedi socodka Dimuqraadiyadeed, horumarka dhaqaale iyo nidaamka
Dawladeed oo noqon waaya mid hanaqaad ah.
Ka dib markii Doorashadii Madaxweynaha iyo Madaxweyne ku-xigeenka ee
dhici lahayd 15/04/2008 ay wakhtigeedii ku qabsoomi weydey
XILGUDASHO LA’AAN MADAXWEYNUHU LEEYAHAY AWGEED, ayaa Golaha Guurtidu
kordhisay mudadii xilka ee Madaxweynaha iyo Madaxweyne ku-xigeenka,
kordhintaas oo mudadeedu ka bilaabmeysey 16/05/2008, kuna
dhammaanayso 06/05/2009, iyadoo laga ambaqaadaayo mudadaas la
kordhiyey ayaa Komishanka iyo Asxaabta Qaranku ay yeesheen wada
tashi muddo dheer qaatay, ka dibna ku heshiiyeen in Doorashada
Madaxtooyadu qabsoonto 29/03/2009.
Hase yeeshee, waxa hada muuqata in aanay qabsoomeyn Doorashadii
Madaxtooyadu wakhtigii loogu tala galay 29/03/2009, sida ay
Komishanku ka hor cadeeyeen Golaha Wakiilada 24/02/2009,iyo kulankii
Asxaabta ee 28/2/2009.
Guud ahaan ma’uuliyada hirgelinta iyo suuragelinta qabsoomida
Doorashada, waxa leh Madaxweynaha Jamhuuriyada Somaliland, duruufaha
keenay in ay mar labaad wakhtigeedii loo qorsheeyey ay dhici weydo
Doorashadii Madaxtooyadu waa XILGUDASHO LA’AAN MAS’UULIYADEEDA UU
LEEYAHAY MADAXWEYNE DAAHIR RAYAALE KAAHIN, sababta ah:-
Mas’uuliyada qabsoomida Doorashooyinka waxa ugu horayn leh
Madaxweynaha, sababtuna ay tahay Doorashadu waa hanaanka ama
nidaamka keliya ee lagula kala wareego awooda nidaamka Dawladeed.
Sidaa darteed, waa waajibka Distooriga ah ee ugu weyn,
madaxweynuhuna si muq iyo maangal dabagal ugu samayn Komishanka
Qaranka in ay u soo gudbiyaan qoraalkii ay ku magacaabeen maalinta
Doorashada, si uu wareegtadii dhaqangalka Doorashada u gudbiyo.
Doorashooyinka ka dhacaaya Somaliland waxay mas’uuliyadeedu guud
ahaan saran tahay Qaranka Somaliland gaar ahaana ay tahay xilka
Xukuumada, haday tahay diyaargarowga guud ee Doorashada iyo
dhammaystirka hawlaha taakuleynta suuragelinta Doorashada,
Madaxweynaha xilgudasho la’aan buuxda ku sameeyey waajibkiisa
Distooriga ah.
Madaxweynuhu in aanu marnaba diyaar u ahayn in Dalka Doorsho ka
dhacdo, waxa daliil u ah, heshiiskii saddexda Xisbi Qaran iyo
Komishanku wada gaadheen 9, june 2008, waxa ku jiray Qodob lafdhabar
u ah wada tashiga Xisbiyada Mucaaridka iyo Xukuumada iyo xisbil
xaakimka, kaasoo ah Qodobka 8aad ee heshiiska oo ah.
In la dhiso gudi farsamo oo saddexda Xisbi Qaran ay noqdaan Guddi
joogta ah, una xilsaaran kalsooni dhiska Xukuumada iyo xisbiyada
wada shaqayntooda.
Iyadoo marka hore uu Distoorku waajibinaayo in nidaamka Dawladnimo
ay aasaas u tahay wada tashi iyo isqancin in lagu maamulo arrimaha
Dawladeed.
Madaxweynuhu isagoo ku xadgudbaaya Distoorka, isla mar ahaantaasna
aan fulineyn heshiiskii 9 june 2008, weli isuguma yeedhin Xisbiyada
Qaranka, xisbil xaakimka ayaana diiday in Guddidaas la sameeyo.
Iyadoo Madaxweynaha iyo xukuumadiisu aanay fulinin dhammaystirka
qabyadii Xukuumadu ku lahayd asbaabihii keenay dib-udhaca
Doorashadii Madaxtooyada 15/04/2008.
Golaha Guurtida ee mudada kordhiyeyna uu xukuumada tilmaan ku siiyey
in ay dhammeystiraan qabyadooda hawlaha Xukuumada kaga aadan
Doorashada Madaxtooyada, tilmaantaas oo u dhignayd sidan;-
J – Dhamaystirka hawlaha la xidhiidha Diiwaangelinta codbixiyayaasha
iyo Doorashooyinka, wixii dhinacooda ah ee dhiman.
X – In si degdeg ah loo taabageliyo loogana hirgeliyo maamul
socodsiin leh, kala dambayn, loona diyaariyo jawi suurtageliya in ay
hirgaleen Diiwaangelinta codbixiyayaasha iyo tartanka Doorashooyinka.
Suurtogelin la’aanta hawlaha kor ku xusan oo dhammaantood
waajibkooda Distooriga ahi dusha ka saaran yahay Xukuumada uu
Madaxweyne Daahir Rayaale Madaxda ka yahay, waxay si mug leh u
cadaynaysaa in ay jirto XIL GUDASHO LA’AAN iyo in aan Madaxweynuhu
mar naba diyaar u ahayn in ay dhacdo Doorasho MADAXTOOYO, oo
nidaamka isbedelka Dawladeed ku yimaado Doorasho hor iyo xalaal ah u
dhacda wakhtigeediina dhacda, balse uu Madaxweynuhu ka door bidaayo
in ay Doorashadii bedesho NIDAAM KORDHINEED, XILKANA UU SIDAAS UGU
SII NEGAADO, taasina ay meesha ka saarayso, burburineysana hanaankii
geedi socodka Dimuqraadiyadeed ee aduunku inagu meeranaayey.
Arrintani waxay si toos ah uga hor imanaysaa Distoorka Qaranka u
yaala, waxayna si buuxda maamuuska iyo haybada uga qaadaysaa
milgihii Dawladnimo.
Hadaba Xisbiga Kulmiye markii uu arkay;-
In rajadii geedi socodka Dimuqraadiyadeed ee Somaliland ay soo oodan
tahay.
In Madaxweynaha Jamhuuriyada Somaliland aanu diyaar u ahayn in uu
fuliyo waajibkiisa Distooriga ah ee kaga aadan qabsoomida
Doorashooyinka.
In Madaxweyne Daahir Rayaale uu hadda isu diyaarinaayo in mudada
xilka loo kordhiyo, iyadoo hore u kordhistay saddex jeer oo hore.
In Madaxweynuhu ka guuray nidaamkii Dimuqraadiyada ee
Doorashooyinka, una digorogtey mudo kordhin in uu xilka ku hayo.
In aanay Madaxweynaha ka muuqan wax ifafaala iyo raja ah shacbiga u
suuragelinaaya in ay fuliyaan waajibaadkooda Distooriga ah ee
gudashada Doorashada ay u diyaar garoobeen, kana dhursugayeen in la
qabto wakhtigii loo qorsheeyey 29/03/2009, taasoo diyaargarowgii iyo
hawlgalkii dedaalka xad-dhaafka ahi ku jiray shicib weynuhu u
fuliyeen barnaamijkii Diiwaangelinta codbixiyeyaasha, Doorashada oo
dib u dhacdaana shicib weynahan Somaliland ay gelinayso moral jab
rajo beel ah.
Sidaas daraadeed, Xisbiga Kulmiye wuxuu go’aansaday;-
1. In madaxweynaha JSL ay mudadii IGMASHADA DASTUURIGA AH ee
xilkiisu ay dhammaatay .
2. In aanay Suurtagal ahayn in mar afaraad mudo kordhin lagu sameeyo
xilka Madaxweynaha.
Maadaama ay Doorashadii Madaxtooyadu ay laba jeer ku dhiciweydey
wakhtigii loo qorsheeyey, sababta baaqashaduna ay tahay oo keliya ah
xil gudasho la’aan mas’uuliyadeeda uu leeyahay Madaxweynuhu.
Xisbiga Kulmiye wuxuu ugu baaqayaa Golayaasha Sharci-dejinta (
Guurtida iyo Wakiilada ), inay masuliyadooda tahay in dalka ka
samata bixiyaan marxaladda siyasadeed ee murugsan.
Sidaasi darteed, wuxuu Xisbiga Kulmiye soo jeedinayaa in la
magacaabo xukuumad ku meel-gaadh ah oo dalka gaadhsiisa Doorasho.
WA BILAAHI TAWFIIQ
MD. AXMED MAXAMED (SIILAANYO)
GUDDOOMIYAHA XISBIGA KULMIYE
|