Is-bedelku Waxa Uu u Baahanyahay Wakhti iyo Samir

Dad ayaa malinkasta dhaliila dawladda cusub kuna eedeeya in aaanay fulin is-bedelkii ay ballanqaadday wakhtigii ololaha doorashada. Muddo 3 bilood ah ayaa laga joogaa markii xukuumadda cusub ee madaxweyne Axmed Moxamed Siilaanyo xilka dalka la wareegtay. Waxaa xilka dalka lagala wareegay maamul dib-u-socod ah oo dalka ka jiray 7 sano oo hantida ummadda dhacayay, horumarka dalka curyaaminayay, sumcaddiisana dilayay. Marka dal siyaasaddu is-bedesho waxaa sida qaalibka ah yimaadda laba is-bedel oo kala ah: Is-bedel maamul iyo is-bedel horumar, waxaana marka hore lagu dhaqaaqaa is-bed elka xagga maamulka si loogu gogol-xaadho is-bedelka xagga horumarka.

Arrintaas is-bedealka siyaasaddu waxay keentay markaas in dawladda cusubi ku  dhaq aaqdo dhawr tallaabo oo lagama maarmaan ahaa lana xidhiidha is-bedelka xagga  maam ulka si dalka looga saaro xaaladdi darrayd ee uu ku sugnaa intaan la gaadhin is-bedelka horumarka.Tallaabada kowaad waxay ahayd in maamulkii Daahir Riyaale laga safeeyo  d alka lagana wareejiyo jagooyinka muhiimka ah ee la xidhiidha arriimaha siyaasadda, dha qaalaha, bulshada, iyo ciidamada taas oo la fuliyay inteedii badnayd. Tallaabada labaad oo weli socota waxa weeye in dib-u-habayn lagu sameeyo maaliyadda iyo dhaqaalaha dalka, lalana xisaabtamo dadkii ka tirsanaa maamulkii hore ee hantida ummadda  lunsana yay mudadii 7da sano ahayd ee ay xilka hayeen, hantidaas oo u kala baxda mid  lacage ed, mid dhuleed, mid dhismayaal iyo mid gaadiidba. Tallaabada saddexaad oo iyaduna  so cota waxa weeye in dib loo soo nooleeyo xidhiidhka Somaliland la leedahay beesha  caal aamka si maalgelin loogu sameeyo dalka. Is-bededalka xagga maamulka oo horudhac u ah is-bedelaka xagga horumarka waa is-bedel weyn oo loo baahnaa lagama  maar maan na ahaa oo ay qarinayaan kuwa wax dhaliila.

Haddaba iyada oo xukuumadda cusubi talada dalka hayso muddo ka yar 4 bilood laguna jiro tallaabooyinkii dalka lagu saxayay dibna loogu habaynayay ayaa waxaa la yaab leh in dadka qaar ku dhaliilaan waxqabad la`aan kuna eedeeyaan inaan lahayn is-bedelkii laga sugayay. Dadka dhaliilahan soo jeediyaa waxay u badanyihiin hadhaagii iyo saxaafaddii Udub oo waayay hantidii ummadda ee ay ku mameen mudadii 7 sano ahayd oo ay dhacayeen, waxa wehesha dad kooban oo aan weli fahmin kala horraynta iyo laxaadka hawlaha is-bedelka ee dal u baahanyahy. Is-bedel habeen ma dhasho waxaanu u baahanyahay wakhti ku filan iyo samir badan.

Ummadda Somaliland waa dad muslimiin ah, Diinta Islaamkuna waxay aad u ammaantaa samirka loo samro dhibaatada, loo samro cibaadada, lagana samro macsida iyo  xumaa nta. Wax maangal ah maaaha in is-bedelka horumarka ee la dhawrayo uu ku yimaado bilo mana jirto adduunka meel muddo gaaaban lagu gaadho horumar la taabankaro.

Culaysku (Mass) waxa uu baahanyahy wax lagu miisaamo, dhererku (Length) waxa uu u baahanyahay wax lagu cabbiro, dureeruhu (Liquid Volume) waxa uu u baahanyahay wax lagu qiyaaso muggiisa, is-bdelka bulshaduna, sidaas oo kale, waxa uu u baahanyahay  w akhti la sameeyo. Dalalka horumarka gaadhay waxay is-bdelka horumarkaas ku  gaadhe en samir iyo wakhti. Ma jiro adduunka is-bedel iyo horumar aan dhib loo marin, wakhti dheerna lagu gaadhin. Marka dakhliga gudaha la habeeyo lana helo maalingelin  shishee ye waxaa hubaal inuu bilaabmayo is-bedelka xagga horumarka ah oo la taabankaro  lag ana helidoono shaqooyin badan mashaariicda horumarinta dalka iyo adeegyada  bulsha da. Dhaliilahan loo jeedinayo xukuumadda cusub ee la xidhiidha xagga wax qabadka  iya da oo aan weli sannad gaadhin maaha kuwo macquul ah waase arrin loola jeedo in lagu khalkhalgeliyo dalka lugtana uu kula jiro cadow sokeeye iyo cadow shisheeye oo ka soo horjeedda qaranimada Jamhuuriyadda Somaliland ee waa in aad looga feejignaadaa. Is-bedelka waxaa keena laba dadaal oo kala ah: Hoggaan wacan ee dal ka jira iyo dadaal ummaddeed, labadaas dadaalna way haysaa Somaliland maanta. Ummaddu waa inay u samirto is-bedelka laga filayo xukuumadda cusub oo runtii aad ugu ammaanan hawlaha ay fulisay ilaa hadda

Hantida ummadda ee la lunsanayay mudadii todobada (7) sano ahayd ee Maamulkii  Daa hir Riyaale waa in aan marnaba loo naxariisan ciddii lunsatay, waana arrintaas ta loo  ba hanyahay in la dhaliilo haddii xukuumadda cusubi wax ka qabanweydo. Hantida  ummad da malaha shakhsiyaad iyo beelo gaar ah. Waxaa leh ummadda oo dhan waana hantida la rabo in lagu hormaryio shaqooyinkeeda, wadooyinkeeda, caafimaadkeeda, waxbara shadeeda, biyaheeda, difaaceeda, nabdgalyadeeda iwm. Haddii aan si adag looga  daba tegin hantida ummadda ee la lunsado, ciddii lunasatana sharciga looga naxariisto lagama baxayo musuqmaasuq iyo dib-u-dhac laga dhaxlo. Caadifad qabyaalad lagu difaacayo hantida ummadda ee la lunsado marnaba lama aqbalikaro. Qofka difaaca kuwa lunsada hantida ummadda waxay la miyihiin dad difaacaya tuugo.