Hiigsiga Dhalinta iyo Damcooda Kala Duwan

 

 



Dhamaan dhalinta ku nool wadeenkeena waxaay yihiin dad aad u dadaala o waqtigooda aa d uga faa’iidaaysta nolasha guud ahaan , dardar faro badan galiya inaay noqdaan hogaami yaal mustaqbal qarkalena aay u arkayaan inaay yihiin kuwo maanta kalsooni faro badan u leh inaay xilka la wareegaan, sidoo kale joogteeya dabeecadaha hogaamiyo nimo , sido kale waxaay aad ugu hanweeyn yihiin inaay kaga duwanadaan kuwii iyaga hore usoo hor kici jir ay arimo faro badan oo laga yaabo inaay ula muuqdeen khalado iyadoon aan ka firsanayn in wuxuun laga qaato aabayaashii maanta soo taagay nabadda lagu naaloonayo waana a rin baahi faro badan loo qabo , una baahan fiiradiisa gaar ka ah, si loot ix geliyo dhaxalka iy o taariikhda maguuraanka ah loona helo wixii la kal dhaxalay iyo halka lakala taagnaa si loo dareemo dhalintu beriu dareemaan waxaay kusoo kordhiyeen ama aay khaldeenba.

Maanat waxaan doonaynaa ina maqaalkan aan culaays ku saarno laba dhinac oo kaliya oo kala ah kan koowaad Kala duwista fikirada iyo damaca afacaaleed oo suurto gal aj inaad in faro badan aragto arimo aan isku sal raad ahyn ooh al qof oo dhalin yaro ah uu kuu sheega yo si loo mideeyo fikirka iyo ficilka aad samaaynayso loona baahan yahay in lagu hogaamiyo umadan ha ahaato maanta iyo xilka berito aad qabanyso , qodobka labaad oo ah qofkii doo nayaa inuu hogaamiye noqdo mustaqbalka uu yeesho muuqaaladii hogaamiyo nimo si qof ka sta oo muwaadin ah ugu qanco beri marka qofku soo gaadho halka lagu xulanayo sidoo kale uu ka badbaado falan qaaymaha aadka u adagtahy doodeedu iyo dhibaatooyinka keeni kar a guul darada dadkuna aanay u dulqaadan Karin, suurto galna tahay waxyaabo markii hore ba laga eed tirsanayay ama soo kicinaya boogo lagaso boskaday shalay, haiyay iyo garbyo la tag ah daba si dadku aay u noqdaan beelo ku abtirsadaa dhalinyaro, odayaal, dumar, Aq ooyahan, waa in la helaa hogaamiye dhalinyaro ah oo iminka lasii hubsaday sidoo kale wada deedana maro si loo sawiro halka uu gaadhi kara iyo sida aay xalaal uga tahay is bedelka maanta uu qofkasta uu heelan yahay ,si aana rimaah u gun gaadhno lagana yaabo inaay dodo adag hore looga soo yeeshay waxaay aniga dantaaydu tahay in la wada dareemo ba ahida aaynu u qabno inaan dhisno hogaamiyaha berito eeku barbaaray nabadan loona gaa dho hiraalka aaynu leenahay aan soo qaadano mid ka mid ah labadeena qodob .

1. Dhamaaan dadka caalamka ku nooli hadaay isku raacan inaay noqdaan dad hal damac ku wad jiro jecelna inaay wada buuxiyaan kuraas kooban oo aan ku filaayn dadkeena oo dhan lana arki waayo baahiyiihii kale ee fursada loo haaystay waana suurta gal inaan qofna is tijaabin halka uu ku fiican yahay oo aay u hogaan sadaan halka aay u arkaan in manta lagu samato bixi karo iyadooy aay muuqal adag tahay hadna la daawan karo sababha keenay aay hormuud ka ahaayeen in markii dalka dib lagusoo noqday aanay jirin wax camal ah sid oo kale dadka masaariiftooda aay ka iman jirtay daawladaa loona kal badsan jiray sida xila lka culus look al hayo dadka intooda kalena aay ahyeen sabool markaas ayaa loo arkay in xilka lagu hano qaado oo xoolo lagu dhaqdo saboolnimo lagaga badbaado, sidoo kale aay aa d u fududahay in qofku xil qabto haduu wax barto iyo hadii kaleba madaama aay reerkoodu keenayaan taas ayaa dhalinta kii wax baraty iyo kii kaleba aay u arkeen inaay xil siyaasade ed qabtaan waana hal xidhaale haddafkiisu adag yahy oo aan ilaa iminka la garanyn sidaa jaaha xoga umadda meel kale loogu jeedin lahaa waana halbaawle aay muuqeedu yahay in aay jirto cid lagu dayanayo ama maanta , taasi waxaay keenta in dadku aay kawada laang adheyaan noloshii inteedii kale, arinkani waxa uu lamid yahay hadii jidhkaaga aad cuntid hal cunto oo kaliya, waxa ku dhacaya inaan jidhkaagu wada korin oo qaayba meel dheeraato oo uu wada socon waayo , taasi waxan u ga socda maanta dalkeena cidkasta oo wax bar ataa waxaay ku hamida inaay noqdaan hogaamiyayaal siyaasadeed oo qofkasta ku oranay o waxaan doonaya inaan noqdo oo aan qabto xilkaas, taasi waxaay ka turjamysaa inaan sa bool ka nahay noloshii inteedii kale, oo maalin dhow dhici doonto in in aaynu wada n oqono dad hadal o kaliya ka hadla am kal kora oo aan isl haaysn , nolshiii inteedii kalena ka habsaa may,si loo buuxiyo firsadaha kale ee banaan waa inaan dhiri galina radinana waxyaabaha manta dalkeena ka maqan ee u baahan in la galiyo waqti dheeraad ah, cid firsad cusub soo kordhisaa ay tahay cid ku amaanan umadada dhexdeda , ee qofku inuu noqdo hogaamiye ama xil siyaasadeed uu qabto aanay ahayn sumacad iyo sahraf mid aay ku koobantahay, ee qofku wa inuu umada u huraa wax maanta baahi loo qabo, waxaynu nahay dad ka saboo l ah wax faro badan tani wa ta farqi u samaayn kari wayday, inaay markasta doorano hoga amiyaal anaynaan misaanka saarin ama aan la garab maro hogaamiyaha dhabta ah waayo dadki aayaa wada siyaasi ah lamana saaro misaanka hogaanka waayo dadku waayskuba aqoonee, ma jirto cid aqoon dheeraad u leh inaay ka eegaan dhinacyada kal duwan ee bul ashada hadaay jirtona maaha inta badan ee wax doorata lakiin waxaa si dhab ah logu eega diirada reerka iyo miisaaniyada had lee qofku hadli kao bulshadna waxu sheegi karo uma jeedo kursi madx waayne ee ilaa gole degaaan gole barlamaan magaacabis wasiirnimo ilaa agaasime oo aay keenaan reeruhu waxay suurta galisaa in lagusoo xusho muraydaas dhaawrka digriiiga ah ee muqaalkeedu soo qabto aragtida dhoow aanu sooqaban ta fog waayo waxan filayaa dhakhtarkii inoo qoray ayaa ogaaday inaan u baahanay tan dhoow oo kaliya dhakhtarkaas oo laayslagaranyo . , wxaayn sii horseeday in qofkasta uu ee eego ku daawado murayda hortaala uu ka yaqaano dhiniciisa in lagu gato hogamiayaha ha ahaato qabyaalad, isku dir, Faji, iyo diirado kale oo siyaasigu maanta adeegsado, waana nink maanta u loolamaya horumarka siyaasdeed uu arko xal inuu maro taas bal u fiirso hadad maanta is hor dhigto muraayadaha laaysku daawado waxaa kasoo hor baxayaa waa adiguun iyo wixii kaa danbeeyaa, lakiin hadaad daawatid shaashad caalmiya oo ku rakiban saxanka loo yaqaan digital waxaad arki karta wax yaabo kala duwan waa suurto gal in tiro yari aay eegto xaga aqoonta hogaaminta diiniga ah tan maanta caalmak taagan iyo shuruuucda lagu xusho hogaamiayaha , hayeshe dadka qaar aya u yaqaanahogamiayha hebel waa af mishear, gole ka hadal ayuu leeyahy, waa nin reerka wax u tara, iyo taariikho kale oo faro bdan oo laga yaaba inaanay isaga waxba utarayn. Dhalinta maanta kacaysaana waxay maraysaa islawadadaas ma jiro farqi badan oo u dhexeeya hadaanayba wax yaabo faro badani ka maqnaany waayo dagaal ayaay ku garadsadeen, o wax badan saamayn ku yeelan kara, iyo meelo kasii kooban iyaguna aay u baahan yihiin khibrad faro badan iyo in wax badan la tuso.

2. Qodobka labaad oo ah inuu qofku yeesho muqaalada hogaamiyo nimo inagu waxaaynu si rasmi ah markasta uga duulnaa waa diinteena oo ah halka aynu markasta marjac ka  dhiga no, lakiin maaha ta maanta taagan oo ah waxyaabaha reer galbeed la yimadeen e dimiqra adiyda iyo afkaaraha kal ee caalmak hadda kahor ka jiray, hadaba dhalintu waxaad moodaa inaay jecel yihiin inay wax badan daka ku yiraahdaan oo mararka qaarkood kuula muuqdaa n inaay noqon karaan hogaamiye lakiin waxad moodaa inay yihiin hadalo qurux badan , oo kaliya maraacaan qaarkood marka aad u fiirsatid ficiladooda taasina waxaay si saxa u abaa raysaa inaanay kamadhnaayn baahida loo qabo waxyaabihii dadki inagu horeeyey isicaaml een sidookale aqoontoodii aanay wax ka bdelin, waxaana laga yaaba inaay dhalintu gadhsii santahy in lagu tijaabin karo, ee waxaa loo baahanyhay in dhalintu yeshaan muuqaal hoga amiyonimo ee aanay xidhan koodh loogu gabado hogaamiyo nimo ,dadkan lagaa dhuunto hoostana aan laga xidhan shad aay wax kale ku qoran yihiin , taasi waxaay si toosa saama ynaan fiicanaayn ugu yeelaynaysaa mustaqbalka dalkan iyo umadan walaalaha ah, waxaa an iyaduna meesha kamadhnaayn in wixii lagu barbaaro ama lagu ag koro aay markasta tahay taa uu qofku marka danbe u samaayso, waxaa hubaal ah in xitaayn qofkasta wanags an lagu khasbo marka danbe inuu noqdo qof aad ugu dhowaada cilmiga maanta lagu barbaa ray marka danbena guud ahaana is bedelo man jirto astaan qaran oo cad oo manta ka muu qata dhalinteena aqoonayhanka iyo sidoo kale uman diyaar garoobin inaay noqdaan hogaa miyaal mustaqbal, waxaayna ahayd waqtigii la’arki kari lahaa muuqaal dhab ah marka aan sidaa leeyahay maaha guud ahaan dhalinta lakiin waa inta ugu badan marka loo eego saami leeyda boqleey.

Waxaa mahad leh ilahay mahada labaad leh cidi ka badbaady arimahaas dhibta iyo xagxaga shada badan, iyo cid kasta oo ku haawlan horumarka dhalinta , iyo cidii ka sheqaaysa horu marinta iyo wacyigalinta dhalinta, waxana dhalinta u rajaynyaa inaay ilaahay quluubtooda ka saaro murugada maanta dheex jiifta iyo kulaaylka ka dhex ololaya badhtamaha mustaq balka dhalinteena waay jiraan in yar oo dareemi karo inaay garanayaan wax faro badn lakiin maaha intii badnaayd tasina waa niyad jab ku iman kara inta kale aakhirkana saamyn tiisa leh gebo gebadii waxaan idiin rajaynayaa dhalintu is ku duubni is xaal waraaysi iyo mu uqaaalo fiiro gaar ah leh yaanay cidi u muqan inaay qabyaaldi ka buuxdo cid kalena aanay u arkin in iyaga la riixayo , yaanay muuqan intii maanta wax garanaysa idinka muuqan danysi reernimo inta saboolka ahina aanay u arkin in duulaan lagu yahay, yaan lakala dareemin lahaanshiyo iyo kal badnaan, qaarkalena u muuqan inaany wax egtaan aanay jirin , yaan la arkin qofkii maanta wax uun gacanta ku haya cadaalad darro ka muuqan, ka kalena u arkin inuu dulman yahay, waa barasho maalmo leh oo mudan garasho xusuus fiican oo mustaqbal ifaya keenaya halkaad maanta taagan tahay ayaa beri ka turjumi kartaa waxad noqon kar to iyo guulaha gacantaada ku jira iyo dhalaanimada iyo dhalinyarnimada oo ah hibo eebo ku siiyay oo u baahan inaad buuxisid ka faaidaaysigeeda waayo waa hubaal iunaad wax badan nadiif ka tahay , wixii kuu kordhaa waa khibrad ee maaha karti, ha caadaysan inaad garatid wax kugu xeeran oo aay indhahaga uu muuqda ee caqliga fiyoobi waa xurmaaynta waxaa aan indhahagu qaban iyo intii waangsan ee loo bogayaa inaanad qabyaali noqon waa gara shda iyo sinaashiayha dadka iyo is fahanka ku xidhan waanga , inaanad samaayn cadaalad darro waa inaad eegtaa arinka ku horyaala iyo waxaa uu munaasibka ku yahay ee maaha inaad eegto qofka wata iyo kasoo horjeeda .

 

 

 

 

 

 

Hassan Abdi shire
Shire202@gmail.com
Hargeysa Somaliland