Faallo buug: "QAYLODHAAN
DEEGAAN"
Faallo buug: "QAYLODHAAN DEEGAAN",
Gumburigii badhbaa joogsadiyo gorayo-cawshiiye
Gumburigii badhbaa joogsadiyo gorayo-cawshiiye
Saryankii garbaha weyn lahaa goob ka kici waaye
Waxa goonidaaqii habsaday gubaddadii Hawde
Garanuugta iyo Deeradii gaag yar baa hadhaye
Guuyadiyo jiiskii hadday kala gol waayeene
Kama guuxo Aargoonlihii geliga toomoode
Shabeelkii gabraar lagu idlee Giiro layn jiraye.
Gabaygaa aan ka soo qaatay dhawrka bayd, waxa tiriyey gabyaagii
caanka ahaa Ismaaciil Mire, mar ay dhacday abaar aad xun. Waxa uu la
hadlayey "Guuguule" oo ku lahaa Guuguulihiiyoow haddaad gu'ga u
ooyeyso, abaar gaagma reebtaa dhacdiyo gaatamoo kala'e. Waxa uu ku
lahaa " Waar keligaa dhibaatadu ma haysato'e intaas oo ugaadh iyo
duunyo ba ah, baa abaartaasi dhibaato gaadhsiisay. Umaan bixin in
aan ka faalloodo gabaygaas, ee waxa ii geeyey gadaal baan ka sheegi.
Waxa aan se qalinka u qaatay in aan faallo kooban ka bixiyo buugga
la magacbaxay QAYLODHAAN DEEGAAN oo uu qoray Axmed Ibraahin Cawaale.
Waa buug aad ka faaiidayso wax badan oo ku saabsan deegaankeenna.
Dhanka dhirta iyo duurjoogta ku nool geyigeenna. Markiiba waxa aad
garanaysaa qoraaga buugga qoray in uu yahay nin aqoon sare oo
ballaadhan u leh deegaanka. Waxa kale oo aad ka marag-kacaysaa in
qoraagu uu soo maray dhul aad u ballaadhan oo laga yaabo in aan
dadka badidoodu arag, maqal-mooyaane. Waxa aad dhexmushaaxaysaa oo
uu ku dhexgeynayaa buurta Surad oo ah buurta ugu dheer deegaanka
soomaalida. Buurta Gacanlibaax ayaad wax badan ka fahmaysaa oo uu ka
bixinayo sawir guud. Waxa uu kuu tilmaamayaa goobo sumoobay sida
xeradii Ayaxa ee Hargeysa. Goobtaas oo u ahayd xarun hay'addii la
dagaalanka Ayaxa. Dhibaatada ay keentay suntii Ayaxu ayaad ku
baraarugaysaa iyo sida aan waxba looga qaban. Waxa uu hortaada soo
dhigayaa cilmi-baadhis badan oo la sameeyey oo xaqiijinaya
jiritaanka sunta ku duugan dhulka ku xeeran Xeradii Ayaxa ee
Hargeysa.
Buuggu waa mid kooban, balse xanbaarsan aqoon ballaadhan,
dhiirrigelin ummadeed, baraarujin bulsho iwm. Geedkii dhamasta ahaa
ee ku yiilley Batallaale, ayuu qoraagu si taariikhaysan kuugu
faahfaahinayaa, xilligii dhirtaas la beeray iyo dabargo'eedii.
Dhirtaas oo ahayd kayn jiq ah, waxa garanaya qofkii arkay, maantana
in ay dhir lahaan jirtey iyo in ay bankaa cad ahayd, kala saari
maysid. Geedka loo yaqaan Garanwaaga ayuu kaaga warramayaa halka uu
ka soo jeedo iyo xilligii uu dhulkeena soo gaadhay. Geedkaas oo dad
badani magaciisaba maqleen sagaashanaadkii, buu qoraagu farta kuugu
fiiqayaa markii lagu beeray dhulkeena. Waxa kale oo uu kuu
ilbixinayaa sida looga faa'iidaysan karo. Shinnidii malabka
samaynaysay ayaad ka dhex arkaysaa sida ay u dabargo'ayso, oo
qoraagu si aqooni ku dheehantahay kuugu faahfaahinayaa.
Buugaagta ku qoran Afsoomaaligu, inkasta oo aanay badnayn, haddana
waxa aad u sii yar kuwa ku saabsan Laamaha aqoonta la xidhiidha. Waa
laga yaabaa in ay aad u xoog-badantahay qoraalada laga qoray
suugaanta. Waxa aad arkaysaa hebel iyo hebel oo ahaa gabayaa oo buug
ama laba laga qoray. Waxa aad la kulmaysaa buug ku saabsan
maahmaahyo soomaaliyeed oo tiraba dhawr buug ah. Dabcan waa loo
baahanyahay in arrimahaas wax laga qoro, waxaase gaabis ah buugaagta
ay ku duugantahay aqoontu. Haddii dhakaatiirtu inoo qoraan buugaag
ay ku soo bandhigayaan aqoonta caafimaadka, Dhaqaale-yahannaduna mid
ku saabsan dhaqaalaha, Xisaabyahankuna oo xisaabta guud inoo qoro----
ama guud ahaanba cilmiga sayniska, waxa hubaal ah in dad badan oo
soomaaliyeed ka faa'iidaysan lahaayeen. Waana dhaxal ma guuraan ah.
Haddaba, buuggan la magacbaxay QAYLODHAAN DEEGAAN waa buug aqooneed
si guud uga warramaya dhibaatooyinka caamka ah ee lagu hayo
deegaankeenna. Goynta dhirta ayaa uu si faahfaahsan uga warramayaa
oo uu tilmaamayo in beryahan danbe aad loogu fooganyahay. Buurta
Sheekh, oo malaa beryihii hore ka badbaaddey gubista iyo goynta
dhirta ayuu qoraagu leeyahay, buurtaas na waa lagu bilaabay gubistii
iyo goyntii dhirta. Sida magaca buuggaba ka muuqata waa Qaylodhaan
uu u dirayo dadka guud ahaan, oo uu leeyahay waxaan ahay Qaylodhaan
Deegaan, ee i akhriya oo ila eega dhibaatada haysata deegaankeenna.
Bilawga buuggaba waxa uu ka sheekaynayaa saddex geed oo ku yaallay
Hargeysa bilawgii sagaashanaadkii, oo muran xooggan ka dhex-dhaliyey
ganacsato reer Hargeysa ah. Murankaasina uu sababay in saddexdii
geedba gunta laga maro oo la gooyo.
Qoraaga buugga qoray waa Axmed Ibraahin Cawaale'e waxa aan leeyahay,
waxa aad qabatay hawl aad u ballaadhan. Hawshii kaa gaadhay,
kollayba malaa dhaqaale kaaga soo noqon maayo'e waxa aad ka helaysaa
wax dhaqaale ka weyn. Waana dhaxal aad u dhigtay bulshada
soomaaliyeed oo dhan. Waxyaabaha aan ka bartay buuggaa ma soo koobi
karo, waxaan se isweydiinayaa dhawr wax oo ay ka mid tahay "Dacarta
dhaadheer" oo aanan hore u maqal. Waxa aan is idhi tolow!
dacartaasina dhabaq ma leedahay oo waa halkii Axmed I. Diiriye (Qaasim'e)
Dacartuba marbay malab dhashaa muudsataa dhabaqe, waxaan ahay macaan
iyo qadhaadh meel kuwada yaalle" mise waa dacar kale oo aan qadhaadh
iyo macaan toonna lahayn? Waa laga yaabaa in ay dhir aqoon la'aani
hayso. Waan hubaa yoo dhir aqoon la'aan badan baa i haysa, anigiyo
in badan oo ila mid ah. Dalkan aan deggenahay (Sweden) Ilmaha yar ee
10 jirka ahi waxa uu yaqaannaa dhirta dalkiisa ka baxda noocyadooda,
faa'iidadooda khasaarahooda. Waxa kale oo uu yaqaannaa xayawaanka
dhulka ku nool. Nasiib darro anigoo maanta da' jooga in aan
garanwaayaa duurjoogteenna, waxa aan isleeyahay wax badan baa sabab
u ah. Kelina kuma ahi ee waa la ila wadaagaayoo, lixdan jirka
soomaaliyeed, wax badan oo duurjoogta ama dhirteenna ah ayaanuu
aqoon u lahay, qaarna aanuu maqalba.
Waxa aan ku soo gebagabaynayaa halkii aan maqaalka ka bilaabay oo
ahayd. Gabaygii Ismaaciil Mire. "Gunburigii badh baa joogsadiyo
gorayo cawshiiye". Intii aan buugga dhexmushaaxayey baan isha ku
dhuftay magac aan garanwaayey. Duurjoogta aan magacooda garanwaayey
waabay badnaayeene, kani waxa uu igu noqday wax aan qaadan kari
waayey, waa na Gunburiga. Waxa aan is idhi, waar gunburigaa uu
qoraagu sharxayo muxuu ahaa. Waxa aan fahmay in uu qoraagu leeyahay
waxa uu u egyahay dameerka---yaab iyo amankaag. Waar waxan dameerka
u eg ee la cuni jiray waaba yaabe muxuu ahaa---kuye! waxa aad ka
eegtaa sawirka dhexda ku jira ee tirsiimadaas leh. Degdeg baan u
rogay baalashii buugga, mise waaba Dameer. Gara'oo qoraagu marka
hore ayuu innoo sheegay in uu u egyahay dameerka, haddiise aan arki
lahaa intii aanan akhriyin buugga waxa aan odhan lahaa waa Dameer.
Dhawr qof baan weydiiyey--qaar baaba igu yidhi: " oo ma shinbir
baa?" ka daroo dibi dhal. Dabadeed waxa aan xasuustay gabaygii
Ismaaciil Mire, in uu ku jiray magacaasi.
Haddii aanay isku mid ahayn Gumburigaa IHN-tee uu abwaanku
tilmaamayey iyo Gunburigan qoraagu uu buugga kaga hadlay, ee inoo
sheegay in uu dabargo'ay. Waxa aan marti uga ahay qoraaga iyo intii
kale ee akhrida maqaalkan, in ay i saxaan. La yaab na ma aha wixii
aanaad garanayn in aad dadka weydiiso. Waana muhiim in aan sheego,
halka aan ka faa'iidaystay. Faa''iidada buugga ku jirtaa iyadoo ay
ballaadhan-tahay baan idin la wadaagay waxa ugu yar ee aad buuggaa
ka baranaysaa in ay xataa tahay duurjoogteenna, dhirteenna ama
duunyadeenna. Waxa aan leeyahay hambalyo, qoraaga buugga ku
farayaraystay, oo aan ogahay dhibaatada iyo culayska uu la soo maray
qoritaankiisii, ururintiisii iyo soo saaristiisii ba iyo xataa
isagoo ku qoray laba af oo badh-na Af Ingiriisi buu ku qoranyahay.
Waxa kaloon hambalyo u dirayaa shirkaddii daabacday buugga ---waa
Redsea-online oo uu hoggaamiye ka yahay Jaamac Muuse Jaamac, oo ah
macallin dhiirrigeliya buugaagta qoran iyo qorayaashaba.
Tu-san, Tu-san
Tu-danbaynu lahaan
Sayid-Axmed M Yuusuf (Dhegey)
Gacanlibaax2001@yahoo.se |
|