Digniin: Yaynaan is Dagin!!! Prof.
Cabdisalaam Yaasiin
SALAANomalidu waxay ku maahmaahdaa, “Mar i dage Alla ha dago; laba
jiir i dagena aanaa is dagay.” Dawalad baynu ahayn Ingriiska
madaxbanaani ka qaadatay 26 Juun 1960 oo Somalila nd loo yaaqaano oo
xuduud caalami ah leh. Iyaga oo dareen shan Somali oo la mideeyaa
wada (oo xiise xilligaa aloosmay oo aan dunidu oglayn ahaa), ayaa
madaxdeenii iyo siyaasiyiinteenii xilligaasi dawladnimadii
Somaliland booraan ku rideen. Hubsiimo la’aan iyo qorshe la’aan ayay
nu ula midownay Somalia, oo ahayd amaano Qaramada Midowbay oo ay
toban sanadood u wakiilatay (1950-60) inuu Talyaanigu u maamulo.
Sodon sanadood (1960-1990) oo ah maamulxumo, eex, dulmi,
dhaxalwareeg, dhac, dil, iyo bu bur ayay Somaliland kala kulantay
midnimadii Somalia. Madaxdii iyo siyaasiyiintii Somaliland ee
xilligaasi waxay dhashoodi ka dhaxleen hoogaasi aan qiyaasta la hayn.
Dareenkii iyo doonistii shan Somaliyeed oo la mideyaana way dhimatay.
Bubur dad iyo duunyoba ka dib, siyaasintaa lixdankii dhashooda
dhashoodii ayaa dubudhis iyo dawladnimo dub u yagleelay. Ilaahyna
waa ku guulayeeyay. Madaxbanaadii ay odayadu lixdan kii booraanta ku
rideen ayaa kala soo baxeen. Maskaxdooda, muruqooda, iyo maalkooda
ayay dad iyo dalba ku dhisayaan. Dhaabado badan iyo dhisme balaadhan
ayaa hor yaal. Hasa yees hee, waxay goosteen inay dhaabad kasta iyo
dhib kasta oo ka hortimaada laabta u dhigaan oo dawladnimadooda iyo
dalkooda dhistaan.
Mar kale ayaa se dibin loo qoolayaa. Dawladaha waawayeen ee Ingiiska
iyo Maraykanku ka mi dyahay waxay sameeyeen dawlado aan hore u jirin
21 sanadood ee ay Somaliland jirtay. Kuwaas oo ay ka midyihiin “East
Timor” oo Indonesia laga gooyay, “Kosovo” oo Serbia laga gooyay,
iyo”South Sudan” oo Sudan laga gooyay. Waxa xasuus mudan in “Kosovo”
markii ay Serbia ka baxday, aanay wada hadal kaga bixin; sidaana
dawladaha reer galbeedku ku aqoon saeen.
Dantooda ayay u arkeen inay dawladahaasi sameeyaan. Hasa yeeshe,
dantood uma arkaan inay Somaliland, oo taariikh gaar ah leh, oo
xuduud la yaaqaan leh, oo Ingriis 80 sanadood maamulayay, inay
aqoonsadaan.
Waa wax dhaqana ah in cid waliba dan gaar ah leedahay. Cid waliba
danteed gaarka ah ayay ilaashataa. Danta Ingriiska iyo Maraykanka ay
ka leeyihiin Somalia waa sugid nabadgelyadood qaran. Nabadgelyada
dalalkood inay sugaana waxay ku xidhantay Somalia oo ay u arkaan me
el halis ah oo ay ku dhuuntaan waxay ugu yeedhaan argagixisada
caalamiga ah oo ay kula jir aan dagaal ay ula baxeen “War on Terror
– ama La Dagaalanka Argagaxa”. Sidaa darted ayay arrin badan, aduun
badan, iyo waqti badan u gelinayaan inay Somalia dawlad ka dhisaan;
kana tiraan waxay ubixiyeen argagixisada caalimiga ah. Sidaa darteed
ayay Somaliland u aqoonsan waayeen. Sidaa darted ayay Somaliland u
cadaadinayaan inay dawlad federal ah, ama confederaal ah sida la
sheegayo imika, la samaysato Somalia. Sidaasi ayay u arkaan in
dantood ku jirto.
Sidaasi se danta Somaliland kuma jirto. Ilaahay naxariistii jano ha
ka waraabiyee haddii uu Ti macade maalin lahaa, “Dawlad baanu ahayne,
danteenaa laba diiday.”; maanta waxanu leen ahay, “Dawlad baanu
nahoo, danteeenaa laba doontay”. Haddii aad sii durkisona danti shan
dal bay ku ekaatay.
Siyaasiyiinta iyo madaxada Somaliland ee maanta xil weyn ayaa saaran.
Waa inaanay mar la baad gef sameeya dhasha dhasheeda ka gelin
dadkooda. Madaxbaanidii lixdankii diig umayna an daadin oo aduun
badani umaynaan hurin. La soo noqoshadii madaxbanaanidaasi se (oo
qaadatay 1981-1991) naf iyo maalba waynu u huray. Waa inaydaan mar
labaad booraan ku ridin.
Waa inaydaan mar labaad bulshada ka yeedhsiin, “Habeenkii ku
dhaafiyo doraad lama helaa yee/ Markay ii haboonayd aanaa u
hubsanwaayay.” Waa inaydaan mar labaad bulshada ka yeedhsiin,
“Roobka qawqawlow qadhqdhay/Qaawanaantayduu arkaa/ Eee qudhayda
xageen dhigaa.” Waa inaydaan mar labaad bulshada ka yeedsiin,
“Anigaa isu geystoo galabsaday xu maantee/ Wixii ila garaadow
gobanimo ha tuurina.” Waa inaydaan mar labaad ina dagin.
|