CARTAN-REENKA CABDIRASAAQ CATOOSH-III

“DUSHA MIDABKA SOOMAALIBAAD DUGULKA MOODAAYE MISNA LAGUMA DIIRSANE QALBIGA WAA DIRKII KARALE’’- Qaasim


Quruumihii hore waxay odhan jireen, “Magac bilaash uma baxo!” Halkaa inagoo ka shidaal  qaadan ayna, aynu yara iftiimino in abaartu noocyo badantahay, kuna koobnayn tan marka biyaha iyo baadku yaraadaan dadka iyo xooluhuba le’daan. Aadamuhu markuu xagga caqiidada ka  abaarsa do, Ilaahay wuxu ku salidaa duulkii Nebi Muxamed, Sallaahu Calayhi wasalam, ku tilmaamay  sheyd aan geeso leh oo waa kuwa hadda koonfur maaruqaya ee ku andacoonaya in ay Soomaali dib u musliminayaan, iyana waa abaar diineed; dulmiga iyo xaq darrada markay ummad Islaam ku  abtir sataa daawatana waa abaar dadnimo, iyana waxay ka mid tahay waxyaabaha koonfur ka  aloos an oon hore Soomaali u soo marin.

Cabdirasaaq muddooyinkan dambe wuxuu aad u galaa bixinaa warbaahinta gaar ahaan  Idaacad da BBCda laanta AfSoomaaliga. Odaygu wuxu liqi la’ayahay kana degi la’ in adduunyaddii  macaa nkeeda hore loogu mamay maanta mur iyo deybaaq isu rogtay; hadday shalay malab ahayd  saa ka waxay dhandhamaysaa dacar qadhaadh. Taariikhdu waa keyd ma guurto ah oo toos uga  war amaya taxane la xidhiidhiidha dhacdooyinka ummad kasta soo mara, ha noqdaan kuwa nololeed, siyaasadeed, dhaqaale, bulsho. Taariikhduna sideedaba ma ah hanti gaar ah oo shakhsi ama  koo xo dano gaar lihi hadba sidii la qumanaata u fasiraan; taariikhdu been ma sheegto mana bukooto, duqu budhka ha ka daayo. Waxaan cidina u dulqaadanayn in maanta raggii Soomaalinimada godka madow ku riday, hadana isla soo mutuxaan taariikh dhinac ka raran. Duqa iyo inta fikradaha  noo caas kula halmaasha waxan u sheegeyaa in majaajilada wareejinayaan tahay mid aan cuntamayn oo anshaxii iyo asluubtiiba ka arradan.

Qushi hadalka Ina Catoosh iyo kuwan Idaacaddii B.B.C-da u bedelay Xisbigii Dabka, midna soo no olaynmayso ta aynu ognay halkii iyo sidii loo buddhigay. Siduu yidhi gabayaagi Carbeed: “ WA ID AL-MANIYATU ANSHABAT ADFAARAHA/ ALFAITA KULLA TAMIIMATIN LA TANFACU= MAR HADDII MOWDKU HOOMAAYO QARDHAASI MA BAAJISO.”

Labadii qeybood ee hore waxaynu kaga warranay majar habowgii ku dhacay rajadii laga qabay in ay dhabowdo aragtidii ku wajahnayd “Somalilweyn” iyo sidii loogu hungoobay. Halkii laga  hawl  g elilahaa sidii seddexdii gobol ee maqnaa loo soo xero gelinlahaa, ayaa aragtidii siyaasiyiintii  koonf ureed ee taladii dalka ku keliyeystay awoodoodii oo dhammi waxay ku koobantay kursi iyo  mans ab la kala riixdo iyo Beelo awood qeybsi ku hirdama oon Soomaali midowdaa iyaga qorshahaba ugu may jirin.

Cabdirasaaqna wuxu kow ka ahaa ragii soof daranhabaabshay midnimo Soomaaliyeeed oo lagu soo hirto, labadii dal ee xoroobayna ee midoobi lahaana in ay kala dhaqaaqaan isaga iyo intii xilka haysey todobadii sanno ee u horeeyey ayaa loo geedsaaro oo dhibta Soomaali oo dhan maanta heysata cid kale lama wadaagi karto oo sidaa ayaa taariikhda lagu duugi doona.

Dhaqan Soomaaligii hore ee miyiga ayaa waxa la odhan jirey: “WAA CIYI WAA KA BERYEY!” Waa marka reer wada yaal qoys neef qasho ee sidii caadada ahayd ciyigii jaarka xiligii laga filayey dib u dhac ku yimaado. Markii bender iyo magaalo la degeyna hal hayskii wuxu noqoday: “ SHAYGAASI WAA SAAMBUUSE LAGA EEDAAMAY!” Sidoo kale Naxwaha Afka Carabiga ayaa waxa jira ereyo xarafka u dambeeya sugidaa higgaadu, sida kor dhow [fatxa], hoos dhow [kisra], godan [dumma], iyo korjoogsi [sukuun], ayey qaacidadda u dejisan ka duwantahay. Waana kuwa Af-Carbeedka la yidha, “ Munica min duhuurihaa al-thiqal ama “Munica min duhuurihaa al-tacadur”= CULAYSIYO CUDUR-DAAR DARTOOD ayey u sugnaan waayeen. Waxa sidaa ka dhigan ninkan raad goobaya MIDNIMO SOOMAALIYEED oon waxba hadda ka duwanayn ciyigaa waagu ka beryey, saambuusahaa laga eedaamay, iyo higgaadaa sugmi weydey.


Halkaa markaynu intaa ku dhaafno ayaa wxan dhegeystey Prof. Axmed Ismaaciil Samatar oo la wareystay oo leh Somaliland waa dalkaygii hooyo waanan jecelahay oo haddiiba la iga casuumo waan tegeyaa. Sheekadu kasaa-kasaa iyo kibir hadal kay doontaaba ha noqdee, muwaadin  dalk iisu casumad u fidiyey waxay ka tarjumaysaa heybadda, karaamada, sharafta, iyo qaderinta sha khsigaa isaga ihi ummaddisa ka mudanyahay. Malaha Axmed ereyga afkaa ka xadaye wuxu u  jee dey Somalia haddii kooxda wadaad Shariif iga casumaan waan tegidoona. Axmed iyo Cabdi Ismaa ciil waa laba nin oo maamulkii Cabdirasaaq-taarwale aad u buun-buuniya, waana kuwa ku  maam uusay ee huwiyey: “Taajka kartida, hufnaanta, iyo maamul-wanaaga!!”


Prof. Axmed hadday dhab ka tahay tegitaanka Somaliland waxa jirtey maalin aanu casuumad u baahdeen oo maalintii uu geeriyooday abtigii Maxamed Cabdillahi Kaahin “Xoogsade” AHUN, iyo sidoo kale maalintay Xalimo Cabdillaahi Kaahin AHUN oo Axmed Hooyadiis ihi iyana geeriyootay.

Hadduu maalintaa Axmed uga baaqday cidbaa kula garnaqsan, goob geeri la isugu yimid gar iyo wax la mid ah laguma soo qaado oo dhaqankeena ayaan saamaxayn. Waxaynu ogsoonahay in la bada Prof. Axmed iyo Cabdi mudo shan iyo Labaatan sannadood ah waxay hormood ka ahaayeen halgan Somaliland iyo  dadkeeda ba lidi ku ah. Ma derbigii soomadaayey ayaa xaggiisa dambe la s oo taabtay? Waa su’aale hawlihii noocaas ahaa hadda miyaa laga seef dhigay? Mise midnimadii muqadaska ahayad ayaa tusbax go’ay noqotay oo si kale ayaa loo tasbiixsan kariwaayey?” Iyaga oo og intay jidgooyo goobkasta dhigeen, maxaa ku kalifay haddii casuumad la ii fidiyo? Ma  umma dda reer Somaliland aya labada Prof. ku geftay oo casuumadu waa godob-reeb? Abtiyaal horaa loo yidhi: “Ha karaamo seegina habaar la igu kari waaye!!”


Gebi ahaan wadamadii Afrika ee xoroobay 1960kii ayaa waxa ku habsatay nasiibdarradaa Qaasim tilmaamay oo laba qeybood ah: Hadhaagii la soo shaqeeyey gumeysiga oo dhaqankiisii si fiican ugu dheecaamay ayaa hoggaankii dal kastoo madaxbannaanaadayba gacanta ku dhigay iyagoo markaa ahaa intii aqoon iyo waayo aragnimo la bidayey. Halkii horumar iyo barwaaqo, caddaalad iyo sinaan, iyo maamul wanaag laga sugayey, ayeyno aragnaa sida wadamadii Qaaradda Afrika adduunyada inteedii kale uga gaabisay.

Maamuladii rayidka ahaa ee gobanimada hantiyey ayaa waxa aafeeyey musuqmaasuq baahay oo dhaqaalihi ummadda wax loogu qaban lahaa ayaa koox yari jeebadaha ku shubatay; caddaalad daro, eex, iyo qaraabo-kiil, iyo qabyaaladdii oo wadaniyaddii bedeshey. Darxumada labaad ee  Af rika la kowsatay waxa ahayd in gobanimada wax yar ka dib Askartii xeryihii wey ku  ekaanweyd ay, ooda ayey soo jebiyeen oo afgambi iyo xukun boob ku kacaan iyaga oo waayo aragnimo  siya asadeed iyo mid maamul toona lahayn. Askartiina taladoodii waxay isugu soo aroortay in qorigi i ummadda lagu daafici lahaa in xukunka lagu ilaashado; dhaqaalihii horumar lagu samayn lahaana in saanad aan loo baahnayn lagu iibsado

Haddaynu Soomaaliyadii burburtay tusaalo usoo qaadano, waxa jirtay in Gobolka Majeerteeniya dadka ka soo jeeda cashuuraha so dejinta iyo dhoofintaba laga dhaafo iyadoo lagu sababeynayo in Gobolkaasi mid aan dhaqaale lahayn. Sidoo kale markii gacan-ku-rimiskii Embagathi la dhoob  dh oobayey, ayaa koox Gobolkaas ka soo jeedaa soo jeediyeen in Gobolada hodanka ihi dhaqaale celin siiyaan Gobolada saboolka ah sida Majeerteeniya!! “Waxaad ku waaliftay oon wad kaa helin ka waantoobay waa war loo noqon.” Ayaa hore loo yidhi.