Xildhibaanno KULMIYE ah oo si Kulul u Weeraray Madaxweyne Siilaanyo iyo Xukuumaddiisa

“Madaxweyne, marka golaha la furo haddaad horkeeni weydi siyaasaddaada iyo qorshihiina wada hadallada arrimaha Soomaaliya waxa loo qaadanayaa inaad ku jirto khimaayo Qaran, t allaabadii ku habboonaydna waa lagaa qaadi doonaa”

“Madaxweyne, wixii aad Cabdiraxmaan-tuur baday weli cid lagama gaadhin, wixii ay isbeddel-doonkii ASAD iyo Saleebaan-gaal Ina Cigaal badeen weli xubin lagama gaadhin, wixii aynu Daa hir Rayaale…”  Xildhibaan Siciid Cilmi Rooble

“Xukuumadda Siilaanyo ee hadda muddada labada sanno ah jirtaa waxay la kawsatay inay ku tumato sharcigii iyo dastuurkii dalka u yaallay”

“Somaliland laga xukumi maayo xafiis u eg kii madaxtooyada Siyaad Barre, waxaanan leeyah ay in….” Xildhibaan Ibraahim Jaamac Rayte

Hargeysa (TNN)- Md. Siciid Cilmi Rooble iyo Md. Ibraahim Jaamac Rayte oo ka mid ah xildhibaan nada ugu miisaanka culus ee xisbiga talada haya ee KULMIYE ee ku jira Golaha Wakiillada Som aliland, ayaa si kulul u weeraray Madaxweyne Siilaanyo iyo xukuumadda uu hoggaamiyo, iyag oo sidoo kalena sharci-darro ku tilmaamay xukunkii Maxkamadda Gobolka Hargeysa toddobaa dkan ku ridday saraakiisha iyo xubnaha ku eedaysnaa raashinkii la lunsaday.

Labada xildhibaan oo si wadajir ah shir-jaraa’id shalay ugu qabtay hudheelka Guuleed ee mag aalada Hargeysa, waxay si adag uga hadleen xukunkii maxkamaddu ku riday masuuliyiinta xi lalka laga qaaday ee xidhan, cidda ku ceebaysan lunsigii raashinka caawimada ahaa, doorkii boolisku ku lahaa raashinkaas la leexsaday, iyagoo sheegay in xukuumaddu farogelin ku sama ysay garsoorka dalka, waxayna ku baaqeen in madaxweynuhu siyaasaddiisa arrimaha dibadd a iyo wadahadallada Soomaaliya u gudbiyo Golaha Wakiillada, haddii taas la fulin waayana loo arki doono khiyaamo qaran oo tallaabadeeda laga qaadi doono.

Sidoo kale, waxay labada mudane golayaasha Guurtida iyo Wakiillada ugu baaqeen inay saara an guddiyo si madaxbannaan u baadha fadeexadaha raashinkii mucaawimada ahaa ee la luns aday iyo farogelinta xukuumaddu ku samaysay garsoorka dalka.

Xildhibaan Ibraahim Jaamac Rayte oo ugu horreyn halkaas ka hadlay, ayaa sheegay in xukuu mad du muddadii ay jirtay ku tumatay sharciga iyo dastuurka dalka u yaal; “Xukuumadda Siila anyo ee hadda muddada labada sanno ah jirtaa waxay la kawsatay inay ku tumado sharcigii iyo dastuurkii dalka u yaallay. Tallaabo kastoo xukuumaddu ku kacday waxay ahayd mid sharciga baalmarsan, waxaanan jecelahay in aan xukuumadda ugu baaqo inay ku soo noqoto ku dhaqanka sharciga iyo nidaamka dalku qaatay ee dastuuriga ah ee dimuqraadiga ah, haddii laga soo noqon waayana dariiqan hadda la hayaa wuxuu inoo horseedayaa burbur iyo colaad, si taas looga badbaadana waa in xukuumaddu ku soo noqoto ku dhaqanka sharciga,” ayuu yidhi Md. Rayte.

Waxa kaloo Md. Rayte oo ka mid ah xildhibaannada Golaha Wakiillada ee aqoonta u leh sharcig a uu ka hadlay xukunka Maxkamadda Gobolka Hargeysa toddobaadkan ku riday masuuliyiinta iyo xubnaha ku eedaysnaa lunsiga raashinka mucaawimada ah, isagoo xukunkaasna ku sifeey ey mid baalmarsan sharciga oo cid kaloo garsoorka ka baxsan go’aankiisa lahayd, waxaannu intaa ku daray in aanay maxkamaddu xukunkeeda ku salayn hadalladii iyo waxyaabihii markha atiyaashu ka marag-kaceen oo uu sheegay inay ahaayeen qaar muujinaya in aanay jirin cid arkaysay masuuliyiinta eedaysnaa oo faraha kula jira lunsiga raashinka mucaawimada ahaa.

“Xukunkii maxkamaddu wuxuu ahaa mid habayaaree aanay ku salaysnayn sharciga oo baal marsan, kumanuu salaysnayn wixii markhaatiyaashii xeer-ilaalintu soo kaxaysatay ka hor sheegeen maxkamadda, xukunkaasina waxa uu ahaa mid cid aan garsoorka ahayn soo goysay oo dabada ka waday. Intii kiiskaasi socdayba waan la socday oo goob-joog baan ka ahaa wixii markhaati walba sheegay, ummadda oo dhanna arrintaas way ogayd, waxaanan kiiskan mudadaas uga aamusnaa aniga oo xaqdhawraya sharciga nidaamka garsoorka oo kiis maxkamadda ku jira in laga hadlo ma aha, balse waxa jirtay in xukuumaddu intaasba ka hadlaysay oo ay ragga xidhan siiba xukumeen. Taliye-ku-xigeenka booliska oo xilligaas ahaa ku-simaha taliyuhu laba jeer buu ka hadlay kiiskan, si guud ayuuna u xukumay in ragga xidhan dambiilayaal yihiin. Madaxweyne-ku-xigeenku kiiska oo socda ayuu ka hadlay, madaxweynaha laftiisu shirkii KULMIYE ayuu arrintan kaga hadlay, taasoo macnaheedu tahay in xukunkii maxkamadda oo aan dhicin nimankaas la sii xukumay, taasina waxay ka soo horjeedaa nidaamka iyo sharciga aynu ku dhisanahay, markaa sababta aan maanta uga hadlay waxa weeye xukunkaas baa dhacay oo waa inaan tilmaamo in xukunkaas dhacay aannu habayaraatee ku salaysnay sharciga dalka u yaal iyo nidaamkii waaqaca ahaa ee ka caddaaday maxkamadda horteeda ee ay 21 ka markhaati isaga dambeeyeen.”

Xildhibaanku waxa uu tilmaamay in dhacii loo gaystay raashinka mucaawimada ahaa fadeexad fadeexad weyn oo aan dhinacna u dhaafsanayn xukuumadda, isagoo carrabka ku dhuftay inay ahayd in xukuumaddu raashinkaas mucaawimada ah gacanta ku qabato oo ay dadkii loogu talogalay si siman ugu qaybiso.

Md. Rayte waxa uu sheegay in boobku dhacay markii madaxtooyaddu maamulka raashinkaas u gacangelisay NGO cusub oo sifo qaloocan u lunsaday raashinka mucaawimada ahaa, balse aanay masuuliyiintii xilka laga qaaday ee xukuman wax lug ah iyo shaqo ku lahayn maamulka iyo gacan-ku-haynta deeqdaas.

Sidoo kale, waxa uu sheegay inay maxkamadda ka hor caddaatay in raashinka la lunsaday gaadhayo ilaa konton gaadhi, oo meel ay mareen cid cadayn kartaa aanay jirin, laakiin waxa qudha ee la ogyahay yahay in raashinkaasi yaalo bakhaarrada magaalada oo guri aan soo ibsan oo lagu karin uu yar yahay, isla markaana in raashinkaasi aannu 80% gaadhin dadkii loogu talogalay, masuuliyaddiisana aanay lahayn badhasaabkii hore ee gobolka Hargeysa, agaasimihii guud ee Dib-u-dejinta iyo la-taliyihii madaxweyne-ku-xigeenka.

Isagoo Md. Ibraahim sharraxaad ka bixinayey cidda lahayd masuuliyadda raashinka la lunsaday, waxa uu yidhi; “Raashinkaas ilaa maalintii dekedda Berbera laga soo rarayey ilaa intii uu Hargeysa soo gaadhayey waxa gacanta ku hayey ciidanka booliska oo gaadhi walba askar baa la socotay, sidaa darteed raashinku marna gacanta dawladda kama bixin. Su’aasha koowaad ee la isweydiinayo waa raashinka gacanta booliska ku jiray sidee ayuu uga baxay gacanta dawladda? Waxa maxkamadda ka caddaatay in taliye-ku-xigeenka booliska iyo ninkii bakhaarka haystay ee xukunka lagu riday ay ilaa toddoba jeer wadahadleen, isagoo taliye-ku-xigeenka oo markaas taliyaha ku-meelgaadhka ahaa uu maxkamadda horteeda ka dafiray in aanay ninkaas wadahadal, iyadoo markii la soo helay inta jeer ay wadahadleena caddaatay in isaga oo dhaartay uu maxkamadda horteeda been ka sheegay, taasoo aanay wax natiijo ahi ka iman, sababtoo ah maxkamadda horteeda haddaad been ku dhaarato waa dambi ka mid ah dambiyada xeerka ciqaabta, iyadoo garsooruhuna awood u lahaa inuu tallaabo qaado.

Ta kale ee dhacday waxay ahayd in maalintii u dambaysay ay xeer-ilaalintu ka noqotay qodobaddii ay markii hore ku soo oogtay ee lunsiga hantida ahaa, waxayna yidhaahdeen waxba may lunsan iyagu ee awooddoodii baa laga faa’iidaystay, maxkamaddana kagamay hor caddaan cidda awoodooda ka faa’iidaysatay iyo sida looga faa’iidaystayba, xukunkaasna maxkamadda waa loo yeedhiyey oo waa lagu soo farogeliyey.’

‘Waxaad mooddaaa in waddanka laga xukumo xafiis qudha oo u eg kii madaxtooyadii Siyaad Barre, taasina dhici mayso oo waddankani distoor iyo xeerar buu leeyahay, halkanna dimuqraadiyad baa lagaga dhaqmayaa oo Somaliland laga xukumi maayo xafiis u eg kii madaxtooyadii Siyaad Barre, waxaanan leeyahay in maxaabiista shaqsiga u xidhan ee Boqor Cismaan Aw Maxamuud (Buurmadow) ka mid yahay sida ugu dhaqsaha badan xorriyadooda loogu soo celiyo. Boqorku muddo saddex bilood ka badan ayuu maxkamad la’aan u xidhan yahay, waana caddaalad-darro xorriyaddiisa lagula kacay, sharaftiisa iyo karaamadiisa lagula kacay.

Saraakiisha xukunku ku dhacay ee ku eedaysnaa musuqa raashinka la lunsaday waa in xorriyadoodii loo soo celiyo oo magdhaw laga siiyo wixi lagula kacay, waxaanan goleyaasha Wakiillada iyo Guurtidaba ugu baaqayaa inay saaraan guddiyo si madaxbannaan u baadha fadeexaddii raashinka la musuqay iyo farogelinta lagu sameeyey garsoorka dalka, ummaddana warbixin ku soo celiyaan oo tallaabo sharci ah ka qaadaan golayaashu,” ayuu hadalkiisa ku soo xidhay xildhibaan Rayte.

Sidoo kale, xildhibaan Siciid Cilmi Rooble, ayaa isaguna sheegay in ujeedadii isbeddelka loo doonayey aanay ahayn in Daahir Rayaale la beddelo, balse qorshihii KULMIYE u dejisnaa iyo dastuurkii uu samaystay ahaa in wax laga qabto garsoorka, hay’adda shaqaalaha iyo golaayasha qaranka oo mid waliba waajibkiisa dastuuriga ah iyo shaqadiisa u madaxbannaan yahay, isagoo wax lala yaabo ku tilmaamay go’aankii ka soo baxay Maxkamadda Gobolka Hargeysa ee lagu xukumay masuuliyiinta ku eedaysnaa musuqmaasuqa.

Waxa kaloo uu Md. Rooble si weyn u dhaliilay hoggaaminta talada dalka ee Madaxweyne Siilaanyo, isagoo farta ku fiiqay siyaasadda arrimaha dibedda, heshiisyada xukuumaddu gasho oo uu ku tilmaamay in aan weli la horkeenin Golaha Wakiillada, ‘Iyadoo ay jiraan heshiisyo badan oo xukuumaddu gashay muddadii ay talada dalka haysay.”

Xildhibaanku waxa uu tusaale u soo qaatay nabadgelyada dalka ka jirta oo uu ku sifeeyey inay jiraan mushkiladdu is dul-fuulay oo aan waxba laga qaban xallintooda, wuxuuna si gaar ah u tibaaxay muskhiladaha degaanka Kalshaale iyo warshadda sibidhka ee Berbera oo wax-ka-qabashadoodu dhaafi wayday guddiyo xukuumaddu u saarto.

“Siyaad Barre dadka wuu xidhi jiray, looyarna looma qaban jirin. Rayaale annagoo KULMIYE ah ayuu na xidhi jiray oo kuwa ka soo horjeeda ayuu xidhi jiray, muddo dabadeedna wuu soo dayn jiray, laakiin nimaadka Siilaanyo wuxuu xidhay kuwii ugu dhawaa ee u soo halgamay. Waynu ogayn sidii loo xidhay badhasaabkii Hargeysa iyo agaasimihii dib-u-dejinta waxay ahayd fool-xun, waxana ku dhacay xukun sharci-darro ah, iyadoo ay ahayd in maxkamaddu go’aankeeda ku salayso 17kii markhaati ee ay dhegaysatay.

Madaxweynaha waxaan leeyahay wixii aynu muddada dheer ku baaqaynay iyo garsoorkii aynu lahayn waynu hagaajinaynaa oo madaxbannaani buu helayaa waynu ka baaqsanay oo waxaynu korodhsanay daal, markaa waxaannu leenahay sharci-darrada iyo caddaalad-darrada ma oggolin. Madaxweyne waxaa lagaa filayey garsoor iyo caddaalad madaxbannaan iyo in aad ummaddan taariikh uga tagto. Laba sannadood ayaa lagu xaqdhawrayey oo aan cid kula hadal; madaxweyne wixii aad Cabdiraxmaan-tuur baday weli ciddi lagama gaadhin, wixii ay isbeddel-doonkii ASAD iyo Saleebaan-gaal Ina Cigaal badeen weli xubin lagama gaadhin, wixii aynu Daahir Rayaale iyo xukuumaddiisii badnay weli cid lagama gaadhin, markaa madaxweyne maanta ummaddu hadalkii iyo dhaliishii way bilaabaysaa ee marka lagula hadlo cabbanaanta iska daa oo saddexda habeenimo ha hadlin oo mucaaridkaaga ha u jawaabin, waxaana leeyahay hadaad imika is daba qaban weydi taariikh madow ayaad ka tagaysaa,” ayuu yidhi Md. Siciid Cilmi.

Geesta kale, waxa uu ugu baaqay xukuumadda Madaxweyne Siilaanyo inay Golaha Wakiillada horgeyso siyaasadda ay ka damacsan tahay wadahadallada Soomaaliya, “Madaxweyne, marka golaha la furo haddaad horkeeni weydi siyaasaddaada iyo qorshihiina wadahadallada arrimaha Soomaaliya, waxa loo qaadanayaa oo ummaddu u arki doontaa inaad ku jirto khimaayo qaran, tallaabadii ku habboonaydna waa lagaa qaadi doonaa,” ayuu hadalkiisa ku soo afmeeray xildhibaan Rooble.
 

source:Jamhuuriya