Eng. Maxamed Xaashi oo
soo Bandhigay Hanti Balaayiin Doollar ah oo
Rayaale iyo Wasiir Cawil Dibadaha Dhigteen
“Hantida ma-guurtada ee Rayaale
urursaday intii uu xilka hayay: Jabuuti: Villa badda saaran iyo hal
dabaq oo badhtamaha magaalada ah, Qaahira; Dhisme 9 dabaq ah oo ku
qoran Cabdiraxmaan Daahir Rayaale Kaahin, UAE (Shaariqa): Qasri,
Boorama dhawr guri”
“Hantida uu urursaday Cawil Cali Ducaale intii uu xilka hayay: Kenya
(Nairobi) afar daarood oo middiiba tahay hal dabaq, 7 gaadhi weyn oo
Volvo ah”
Eng. Maxamed Xaashi Cilmi oo ka mid ah siyaasiyiinta
urur-siyaasadeedka QARAN ee la midoobay xisbiga mucaaradka ah ee
KULMIYE, ayaa soo bandhigay hanti balaayiin dollar gaadhaysa oo uu
sheegay in Madaxweyne Rayaale iyo Wasiirkiisa Maaliyaddu dibadaha
dhigteen.
Eng. Maxamed Xaashi waxa uu ku eedeeyey Wasiirka Maaliyadda Md.
Xuseen Cali Ducaale (Cawil) inuu markab raashin ah oo ganacsade
Carbeed ku caawiyey Somaliland uu ku iibiyey dalka Jabuuti. Qoraal
uu xalay khadka internetka Jamhuuriya ugu soo diray, waxa uu ku
sheegay in Wasiirka Maaliyaddu si qarsoodi ah Jabuuti ugu iibiyey
markab raashin ah oo ganacsadaha Carbeed ee Al-cammuudi ku caawiyey
ummadda Somaliland, isla markaana lacagtii ka soo baxday aanay ku
dhicin khasnadda dawladda.
Qoraalkaas oo uu ku soo bandhigay dhaliilo tiro badan oo uu u
xambaariyey xukuumadda Madaxweyne Rayaale iyo hantida ummadda ee
madaxda xukuumaddu lunsadaan, waxa uu u dhignaa sidan:
“Xaalad adag oo horleh ayaa soo foodsaartay JSL. Xaaladdaas waxa
abuuray madaxweynihii hore Daahir Rayaale Kaahin. Daahir wuxuuu
mansabka madaxweyne ka dhaxlay, Madaxweyne M .I.Cigaal (AN) bishii
May 2002, Daahirna wuxuu u magacaabay Ku-xigeen madaxweyne Axmed
Yuusuf Yaasiin.
Maamulka Rayaale sidee loo arkaa? Sida qaalibka ah, madaxdu waa laba
nooc. Mid ay arrimihiisa gaarku hoggaamiyaan iyo mid u adeega danaha
caamka ee dalka iyo dadka. Haddii aan qiimayno xilgudashadii Daahir
Rayaale Kaahin, wuxuu ku sifoobi nin aad u danaya arrimihiisa gaarka
ah. Madaxda noocan ah waxay adeegsadaan, dad u dhaga-nugul. karti
iyo daacadnimo ma aha, shardi raalligeliya.
Waxa furma albaabada musuq-maasuqa. Dastuur, sharci iyo dan gaar
meel uma wada hoydaan. Dastuur iyo sharci waxa loo sameeyay, danta
caamka ah. Waa sababta Dastuurka loo adkeeyay ee lagu ansixiyay afti
dadweyne.
Sidee ayey madaxda noocan ah daweynaha u raalligeliyaan? Waxa ay
adeegsadaan Qabiil, kaasoo u adeega danaha khaaska ah, mid qof, qoys
amma beel.iwm. Markaa dadweynaha waxa loo tumaa durbaanka qabiilka.
Durbaankaas waxa u dhaga-wadan danayste oo dhan iyo inta aragtida
gaaban. Kuwaa waxa hormood ka ah: Maalqabeen, Madaxa-dhaqameed baahi
badan iyo afmiishaar.
Waxa dadweynaha lagu duufsadaa sheekada; Dawladdii reer-hebel,
wasiirkii reer-hebel. Waxa la isugu faanaa, Madaxweyne ilaa Agaasime,
wasiir, xildhibaan iwm ee reerku leeyehay. Waa dareen in aan
dadweynuhu u sinayn xukuumadda, haddii ay tahay mansab ama dheef.
Waa asaaska xukuumad ballaadhan oo tayo xun. Waa majara-habaabin
dadweyne. Laguma xisaabtamo, maxay xukuumaaddu qabatay, ee waa imisa
madaxda aynu ku leenahay. Waa gabboodka madaxda sare ee
musuq-maasuqa, maal urursigii iyo kursi jacaylka.
Maxaa Rayaale lagu xusuusan karaa ee wanaag ah, toddobadii sannadood
uu xilka hayey?
1. Doorashooyinkii Dawladaha Hoose.
2. Doorashadii Madaxtooyada
3. Doorashadii Golaha Wakiillada.
4. Ciidammadii uu geeyay Gobolka Sool.
Bal iyana raadkii Rayaale aan dib u raacno, toddobadaa sannadood,
guul-darrada laga dhaxlay:
1. Ficilkii ugu horreeyey wuxuu ahaa inuu odayaal u diro xaaskii
marxuum Cigaal inay guriga uga saaraan, iyada oo geeriyaysan oo
asaydii sidda.
2. Maamulkii JSL ee uu ka soo raray Sool iyo Sanaag.bari 2002.
3. Toddobadaa sannadood Rayaale ma dhisin hal Class room. Wuxuuu ku
mashquulay dan u gaar ah.
4. Muddadii deegaannada oo dhammaaday oo sharci-darro ku fadhiya.
Waa xil Rayaale gabay.
5. Madaxtooyada oo muddo-kordhin aan sharci ahayn ku fadhida. Iyana
waa xil Rayaale gabay.
6. Guurtidu oo muddo kordhin isu sameeyay aan sharci ahayn. Waa xil
Rayaale gabay.
7. Maamulka oo aan wada gaadhin gobollada iyo degmooyinka dalka.
8. Mushaharka shaqaalaha iyo ciidammada oo aad u yar, oo aan lagu
noolaan karayn.
9. Darajo la’aanta ciidamada kala duwan ee Qaranka.
10. Ganacsigii xoolaha, ee xorta ahaa oo loo xidhay shirkadda
Jaabiri.
11. Marinkii xoolaha dhoofa ee Berbera oo boqolkiiba lixdan (60 %)
ka dhoofto Jabuuti iyo. Waxa sababay dan-wadaagta Rayaale-Jaabiri.
12. Itoobiya shidaal jabani inooga yimaad. Sababtu waa dan-wadaagta
Rayaale-Total.
13. Kala xaddeyn la’aanta gobollada iyo degmooyinka JSL iyo ku
xadgudubka (Xeer Lr 23/2002, Qodobka 7aad -1,2,5,7; oo sababay
bililiqaysiga Rayaale iyo Axmed Yuusuf Yaasiin degmooyinkii Gobolka
Maroodi-Jeex iyo Gabiley.
· Qaybta Rayaale::Awdal: Bildhaale, Ceel-lahelay, Waraqa-Dhigta,
Ceel-Sheekh, Hulka, Cabdi-Geeddi Shirdoon, Lug-Haya, Hadeyta (Sh.
Madar ku dhashay), Cali –Xaydh, Garba-Dada iyo Diirato.
· Axmed Yuusuf Yaasiin: Saaxil: Qudhaca, Sallay-Biyo Kulul iyo
Boodale.
14. Tuulayaasha xaqii ay u lahaayeen diiwaan gelinta loo diiday:
Bildhaale, Ceel-lahelay, Waraqa-Dhigta, Ceel-Sheekh, Hulka,
Cabdi-Geeddi Shirdoon.
15. Maraakiibta Kalluumaysiga ee Masar, Dan-wadaagta
Qasriga-Ina-cunaaye ……..
16. Dhex-dhexaadinta Rayaale iyo madaxweynaha Somalia ee
madaxweynaha Jbuuti waddo. Arrintani waxay qayb ka tahay
dib-u-dhigga doorashada si Rayaale u noqdo ninka wadahadalka la
gelaya Shariifka.
Maxaa u sabab ah, xaaladdan dalku galay? Si kooban waa; Adduun
urursi iyo Tir-tiridda JSL.
1. Waxaan maqaalkii hore ku xusay, in uu jiro dakhli badan oo aan
Miisaaniyadda Qaranka gelin ($ 52,227,407) sannadkii iyo in ka badan
oo aanan hadda xogtooda hayn. Toddobadii sannadood hantida ummadda
ee la lunsaday way ka badan tahay $ 365,600,000.
2. Mushaharka madaxweynaha oo qudhaa la yaab leh waa: sls
2,600,419,200/ 3,500 = $ 742,977 sannadkii amma $ 62,000 bishii,
kaas oo ka badan mushaharka madaxweynaha USA.
3. Hantida ma-guurtada ee Rayaale urursaday intii uu xilka hayay:
Jabuuti: Villa badda saaran iyo hal dabaq oo badhtamaha magaalada
ah. Qaahira ; Dhisme 9 dabaq ah oo ku qoran Cabdiraxmaan Daahir
Rayaale Kaahin. UAE (Shaariqa): Qasri, Boorama dhawr guri.
4. Xisaabaha Baanka JSL uga furan: Jabuuti, Germany iyo Addis Ababa.
Baanka JSL, ma furo L/C, waxa la odhan karaa waa xisaab madaxdu
dhigato lacagta.
5. Waxa maanta la boobayaa hantidii maguurtada ahayd ee JSL. Waxa
laga iibiyaa niman maalqabeen ah. Iibkaasi ma aha mid dastuurka iyo
sharciyada dalka waafaqsan, mana aha iib gala Miisaaniyadda Qaranka.
Waa XAARAAN ay u badheedheen kuwa iibsadaa iyo xoolo ay iska
LUMIYEEN.
6. Sidoo kale, Bullaxaar, dhul laga kireeyay/iibiyay Carabka
Jaabiri: Ma aha mid waafaqsan sharciga, mana aha dakhli galay
miisaaniyadda.
7. Qaraxii - Hargeysa: Waxa la yidhaa waxa inna caawiyay; Qatar,
Baxreyn, UAE iyo UNDP?
8. Markab raashin ah oo Carabka Cammuudi ku caawiyey ummadda baahan
ee JSL oo Cawil Cali Ducaale ku iibiyay Jabuuti, lacagtiina ayna
gelin khasnadda dawladda amma miisaaniyadda.
9. Hantida uu urursaday Cawil (Xuseen) Cali Ducaale intii uu xilka
hayay: Kenya (Nairobi) afar daarood oo middiiba tahay hal dabaq. 7
gaadhi weyn oo Volvo ah.
Cawaaqibka ka dhashay wuxuu noqday JSL oo lagu sifayn karo maamul
burburay (Failed State).
F.G: Maalkaa la lunsaday wuxuu dalka iyo dadka u qaban lahaa:
Qoraalkii hore waxaan soo sheegay lacagta la lunsadaa, sannadkii
inay ka badan tahay, $ 52,227,407. Waxa kale oo aan ku xusay lacag
kale $ 8,073,688, laga samayn karo wasaarado iyo kharashyo la dhimo.
Isugeyn; $ 60,300,000. Haddii la danaynayo dadka iyo dalka: Waxa
lacagtaa la gelin lahaa arrimahan soo socda:
Daryeelka Shaqaalaha iyo Ciidamada: Waxa mudnaanta la siin lahaa,
shaqaalaha iyo ciidamada. Waxa loo kordhin lahaa Mushaharka 500 %,
si loo gadhsiiyo heerkii mushaharka joogay, 1994. Iyadoo
dib-u-habayn lagu samayn tirada iyo tayada. Waxa lagu kordhin
lacagta ku baxda, Toddoba iyo labaatan milyan $ 27,000,000.
Korodhsiimaha 500 %, Mushaharka Shaqaalaha iyo Ciidamada.
Darajada A
Mushaharka Hadda $ 68.00
Mushaharka Cusub $ 340.00
Darajada B
Mushaharka Hadda $ 56.00
Mushaharka Cusub $ 280.00
Darajada C
Mushaharka Hadda $ 42.00
Mushaharka Cusub $ 215.00
Darajada D
Mushaharka Hadda $ 24.00
Mushaharka Cusub $ 120.00
Waxbarashadu: waa muftaaxa aqoonta, waa asaaska horumarka.
Waxbarashada guud ahaan, si gaar ahna dugsidyada farsamada ee lagu
barto xirfadaha casriga ah, si dhallinyaradu shaqo u hesho.
Ardayga waxa dhibay fiiga; dugsi hoose/dhexe ilaa Jaamacad.
Dadweynaha ay isu garabsadeen; sicir-bararka iyo shaqo la’aantu, ma
awoodi karo Iskuul fiiga laga rabo.
Marka macalliminka mushaharka loo kordhiyo waxa laga dhaafi ardayga;
Dugsiysda hoose/ghexe ilaa dusiyada sare ee xukuumadda fiiga laga
qaado. Waxa loo dejin qorshe shan sannadood ah oo Miisaaniyadaha
Qaranka loogu daro Laba milyan oo Doollar ($ 2,000,000) sannadkiiba.
Sidoo kale, Tacliinta Sare, waxa loo dejin siyaasad iyo qorshe ku
salaysan baahida dalka, tayada iyo shaqo abuurka. Isla markaa waxa
Miisaaniyadda loogu darin sannadkii laba milyan oo Doolar ($2,
000,000), halka ay xukuumadda hadda ka siiso laba iyo lixdan kun oo
doollar ($62,000) sannadkii. Fiiga ardayga Jaamacadaha laga qaado
dib-u-eegid baa lagu sameyn si looga dhigo ilaa $15 bishii, halka uu
hadda ka yahay $35 bishii.
Beeraha: Noloshii dadweynuhu cidhiidhi bay ku sugan tahay maanta;
sicir-barar, abaaro iyo cunno yaraan. Si wax-soo-saarka beeraha loo
kordhiyo, loona soo saaro cunno dalka ku filan, waxa biyo-bidheeno
iyo biyo–qabatiino (Irrigation) loo sameyn dhul-beereedka gobollada.
Waxa loo qorsheeyn muddo shan sannadood ah, in la geliyo; Laba iyo
toban Milyan oo Doolar ($12,000,000) amma Laba milyan iyo affar
boqol oo kun ($2,400,000) sannadkii.
Caafimaadka: Waxa caafimaadka loo qorsheyn dhisme cusbitaallo,
dib-u-habeyn kuwa jira iyo qalabayntooda; Waxa kale oo kordhin
xarumaha caafimaadka ee tuulooyinka iyo miyiga (MCH iyo Health
Posts). Waxa Miisaaniyadda loogu dari hal milyan iyo badh ($
1,500,000) sannadkii, qorshaha shanta sannadood.
Kalluumeysiga: Waxa gaar looga dhigi dadweynaha JSL si shaqo loogu
abuuro. Waxa la dhigi qaboojiye; Berbera, Saylac, Xiis, Maydh iyo
Laas-Qoray. Miisaaniyadda Qaranka waxa looga qoondeyn ilaa Saddex
Milyan oo Dollar ($3,000,000).
Berbera-Free Zone Area; Waxa si dhakhso ah loo bilaabi inta aynu
awoodi karo oo ah; qorshaha (Plan), dhismaha dariiqyada, xafiisyada
iyo bakhaarrada. Biyo-gelinta, korontada, iyo isgaadhsiinta,
qalabaynta. Hawlahaas waxa loo qoondeeyey; shan milyan ($5,000,000).
& nbsp;
Jidka Ina Af-Madoobe / Ceerigaabo: Si dhaqaalaha gobolka loogu soo
xidho, dalka intiisa kale, waxa la siin mudnaanta dariiqaasi
leeyahay. Dhererku waa 306 Km. Sannadkii waxa la dhisi ilaa soddon
km oo laami ah. Waxa loo qoondeyay $ 7,500,000 sannadkiiba, waana
mashruuc toban sannadood.ah. Waddooyinka dalka sida Hargeysa-Borama
iyo kuwa kale oo badan waxa lagu dari qorshaha horumarinta
isgaadhsiinta.
Waxa Kayd, u soo hadhay, sagaal malyuun iyo sagaal boqol oo kun ($
9,900,000) sannadkii.
Geba-gebo:Tala soo jeedin ku wajahan, Daahir Rayaale Kaahin;
Khamiistii 16 April, 2009, Salaaddii subax ka kor, ayaa anigoo
Quraan akhriyaya waxa igu soo baxday; suuradda AZ-Zumur (39) :53-61.
Aayadahaas oo aan jeclahay inaad akhrido, ayaa i xusuusiyay kulankii
isugu keen horreeyey gurigaagii hore. Markii laguu magacaabay
Madaxweyne geeridii Cigaal (A.N). Annaga oo dhawr nin ah ayaannu ku
hambalyaynay.
Waxa aan ku siiyay, khudbaddii Siyidinaa Abubakar Al-Sadiiq (A.R) uu
akhriyay markii loo magacaabay Khaliif nimada. Khudbaddaasi waxay
xambaarsanayd nuxur qiimo weyn. Waxa ka mid ahaa; haddii aan
qalloocdo i toosiya. Aniga oo soo jeedintan daba socda, ayaan
jeclaystay in aan talo ku soo jeediyo.
Markii aad qasriga Madaxtooyada gashay ayaa baahidaadii nololeed JSL
xil-qaaday, xuquuq kugu filan inta noloshaada ka hadhayna kuu diyaar
tahay. Balse waxaad ka leexatay xilkii iyo waajibkii laguu igmaday
ee laguu dhaariyay. Sida qoraalkan ku xusan dembi weyn baad
muquuratay. Adduunkaa aad urur-satay waxa kaa raaci maro yar oo cad
oo ay fiicnaan lahayd inay tahay xalaal.
Waxa wanaag, sharaf, ragganimo iyo aakharo-sami kuugu jirtaa ummadda
oo aad u soo celiso maalkooda. Kuwa aad masuulka ka tahay sidoo kale
ku amar. Doorashada qabo oo isasoo sharrax adoo Daahir dhab ah.
Haddii aad doorashada ku guulaysan weydo waxaaad heli “Pension” kugu
filan.
Waa arrin adag oo geesinimo u baahan. Waa dumin gidaarkii
musuqmaasuqa. Sharaf lagugu xusuusto qarniyo badan baa kugu jirta.
Waa TOOBAD-keen. Sii wadidda iyo ku jiridda xaaladdani waxa ay kuu
horseedi wax ka sii xun oo ah DHAGAR.”
Jamhuuriya Online
|