Geeska AFrika Oo Waraysi Khaas Ah La Yeeshay Xasan Ciise Jaamac
 

Guddoomiyaha ururka SNM Md. Xasan Ciise Jaamac, ayaa ka digay halista ka dhex dhallan karta Xukuumadda Somaliland oo uu sheegay inay ka go'antahay inay ku sii faro adaygto kursiga madaxtinimada Somaliland
iyo mucaaradka oo iyagana uu sheegay inay taaganyihiin in doorkani yahay kalkoodii madaxtinimada Somaliland.

Md. Xasan Ciise, oo ahaa madaxweyne ku xigeenkii u horeeyay ee Somaliland, waxa kale oo uu si adag uga hadlay xaaladda dhaqaale ee dalka, gaar ahaan shidaalka oo qiimihiisu dunida hoos uga dhacay, balse ay shirkadda TOTAL Somaliland kaga iibiso qiimihii uu taagnaa xilligii uu dunida ka qaali garoobay. Waxaanu arrimahaas iyo kuwo kale oo xiiso badan kaga hadlay waraysi khaas ah oo uu Wargeyska Geeska Afrika shalay kula yeeshay magaalada Hargeysa. Waxaanu waraysigaasi u dhacay sidan:

Ugu horayn, sidee ayaad u aragtaa xaaladda siyaasadeed, dhaqaale iyo amni ee Somaliland xilligan marayso?

"Xaaladda Somaliland ee maantu waa mid aad iyo aad u xiiso badan, marka dhinacyo badan laga eego. Shiinaha ayaa waxyaabaha ay isku habaaraan waxa ka mid ah Illaahay noloshaada mid xiiso badan ka yeel, xagoodana waxay uga jeedaan habaar. Waxay uga jeedaan Alle noloshaada ka dhig mid qulubaa gedi ah oo aad dhinac kasta iska eegayso, markaas inkastoo ay Somailland meelo badan ka fiicantahay, haddana cago adag oo faro badan kuma taagnin, ammaankaasi mid xidido adag ku taagan maaha. Doorashooyinkii ayaa foodda inagu soo haya. Shaygan la yidhaahdo Dimuqraadiyadda ee ah nooca uu reer galbeedku imika diin uga dhigayo ee uu doonayo inuu adduunka oo dhan qasab kaga dhigo, madaxda iyo maamulka dawladeenuna waxay leeyihiin Dimuqraadiyadii ayaynu hirgelinaynaa oo ictiraaf iyo wax kasta ayaynu ku helaynaa, arrintaasi aad loogama fiirsan oo wadamo badan oo soo korayaa way la daalaa dhacayaan Dimuqraadiyadii oo iyadoon aad looga fiirsan ayaa la doonayaa in dhar uu reer galbeedku toshay sidiisii loo gashado. Waynu ka war haynaa doorashooyinkii Kenya ka dhacay iyo waxyaabihii ka dhacay, meel kasta oo adduunka saddexaad doorasho iyo dimuqraadiyad la isku dayo sidii la rabay u shaqayn mayso, waa in la isweydiiyaa sababta, inaguna kama duwanin, sababaha aynaan uga duwanayn waxa ka mid ah imika maamulka Somailland maanta ka taliya way ka muuqataa inuu go'aankiisu yahay inuu kursiga ku faro adaygo oo aan laga furfurin n wax ka xoog roon oo ka dhaqaajiya mooyee way ka muuqataa inay doonayaan inaanay kursigaas ka kicin, taasina waxay ku kelifaysaa inay ku shubtaan waana qasab oo waa caddaan waanay ku shubanayaan. Su'aasha la isweydiinayaa maaha ma ku shubanayaan mise kuma shubanayaan ee waxa la isweydiinayaa ilaa heerkee ayay ku shubanayaan oo ay duruufu u saamaxaysaa, tii horena way ku shubteen, oo shaki kuma jiro, waa caddaan, xiitaa mucaaradka ayaa taas hore meelo badan ku shubtay, waa doorashadii u horaysay ee aan maqlo mucaarad ku shubta, mucaarad lagaga shubto mooyee, mucaarad isagii ku shubanaya weligeed dunida laguma arag, sababta ay taasi ugu suurtoobaysaa waxa weeyaan doorashooyinka Somaliland waa qabyaalad qarsoon oo nin kasta reerkiisa ayaa u codaynaya, taas ayaa xisbiyo lagu tilmaamayaa, maynu magacyada xisbiyada qabiiladii u bixino, taas ayaynu Dimuqraadiyad ku tilmaamaynaa, bal beenta intaas leeg ee aan sheegayno eega.

Dhinaca ammaanka marka aynu ka eegno, marka ay maamulkii meesha joogay ka go'antahay inuu kursigii ku soo noqdo oo uu ku shubto, mucaaradkiina uu taaganyahay ilowba ilow waa inaan doorkan helaa, Somaliland-na ay taasi ka muuqato, maxaad ka filaysaa markaas, khatar weyn ayaa jirta oo la filan karaa, Alle haynooga sahlee. Sidaas daraadeed xaaladda Somaliland waxyaabaha ay xiisaha ku leedahay waa taas.

Arrinta kale ee khatarta ahi waxa weeye musuqmaasuqa iyo cadaalad darada oo wada socda. Musuqmaasuqu wuxuu dhalayaa cadaalad darada nooca ugu xun, oo wuxuu kaa galayaa cashuurihii, garsoorkii iyo meel kasta, cidda wax helaysaana waxay noqonaysaa cidda dawladda ku dhex jirta amaba u dhow, intii kale waxay noqonaysaa daadku ha qaado, cadaalad darro aan arxan lahayn ayaana ka dhalanaysa, cadaalad daraduna waxay keeni kartaa ammaan daro mar ay keentaba, waayo awr dhinac ka rarani wuu dheeliyayaa."

Markaas Xasanoow, maadaama oo aad ka digayo doorashooyinkii, ma waxaad soo jeedin lahayd aynu tallo kale keeno?

Anigu mabaan qarsan oo waagii Marxuum Cigaal ayaan odhan jiray wakhtigii aynu umadda kubad ku dhex ciyaari lahayn ma joogno, waxa ka horeeya waxyaabo badan oo loo baahanyahay inay dhismaan, waa in garoonkii kubadda lagu ciyaari lahaa uu calaamadaysanyahay tusaale ahaan.

Xalku waxa weeyaan in dawlad qaran la sameeyo, markay ummadu dagaal ku jirto waa la joojiyaa siyaasadda iyo tartanka gudaha, marxaladan aynu ku jirno waxa la yidhaahdaa xaalad dagaal oo ictiraaf ma hayno oo dadku qabiilka ayay wadaninimada uga daacadsanyihiin, markaas gurigii oo seeskii u baahan dabaq lama saari karo, waa in seeska la dhisaa oo aan umadda marxaladan loo kala qaybin mucaarad iyo muxaafad ee waan in la mideeyaa, oo ictiraafka la raadiyaa. Sidaas daraadeed waxa xaaladan lagaga bixi karaa dawlad qaran balse maaha in xilligan umadda loo kala qaybiyo mucaarad iyo muxaafad.

Waayahay ee Xasanoow, saddexda hoggaamiye ee xisbiyada hoggaamiya ee kala ah Madaxweyne Rayaale, Mudane Siilaanyo iyo Mudane Faysal, marna ma la xidhiidhay oo ma u sheegtay cabsidaad qabto taladan aad qabtana ma u soo jeedisay?

Taas maan yeelin, sababta aanan u yeelina waan kuu sheegayaa, fikirkaygan ah waar distoorka iyo xisbiyada inaga daaya wakhtigan umaddu uma dhisnee, waxaan bilaabay oo aan bandhigay markii xisbiyada la hadal hayay ee aan lagu dhawaaqin waana la ila wada yaabay. Qolyahan aad imika aad magacawday qaar baa wasiiro ahaa oo dawladii Cigaal wasiiro ka ahaa, weerarka iyo colaadda siyaasiga ah ee Xasan Ciise lagu qaaday markay bilaabantay waa markaas aan khayriyadda ka idhi waar xisbiyadan iyo distoorkan inaga daaya.

Dhinaca dhaqaalaha, haddii aynu eegno, Somaliland bulshadeedu waxay khaatiyaan ka taagantahay qiimaha shidaalka oo aad u sareeya iyadoo uu dunidii hoos uga dhacay ayuu Somaliland weli halkeedii hore taaganyahay. Taas maxaad ka odhanaysaa?

Somaliland waxa ka taagan dhibaato dhaqaale oo aan xad lahayn, tii dawlad ahayd waxaad moodaa inay dhaqaalihiiba ay faraha ka qaaday oo kaantaroolkii ayaan jirin oo tusaale ahaan sonkortii oo qiimaheedu hoos uga dhacay ayuu shaahii joogayaa halkiisii, waa inaad nidaam u yeelataa oo aad samaysaa in marka maceeshadu jabto uu suuqana hoos uga dhaco, ganacsigu xor ha ahaado, laakiin 100% xor ma ahaan karo, inta badan ayuu ganacsigu xor yahay, laakiin duruufaha qaar waa la farogelinayaa oo haddii aan la faro gelin dhaqaalihii umadda ayaa adhaxda ka jabaya, waana inay dawladu la socotaa oo ay hubisaa qiimaha maceeshadda wax lagaga iibinayo shacabka. Ta kale hay'adihii ay dawladu lugaha kula jirtay sida TOTAL oo shidaalka ah, imika dunidii shidaalkii hoos ayuu uga dhacay oo foostadii 150-ka dollar maraysay hadda waxay marysaa in konton dollar ka yar, markaas haddii aad tidhaahdo dadkayga intii hroe halaga siiyo iyadoo shirkaduhu ku soo iibsanayaan qiimahaas hoose, dee dadkaagii adigaa dilay.

In badan ayaan odhan jiray Somaliland loo shaqayn maaye waa laga shaqaysanayaa. Wakhti hore ayaan khayriyadda ka idhi adduunka caqliga leh ee daacadnimo iyo wadaninimo jirto, qofku marka uu doonayo inuu lacag sameeyo wuxuu ku tashadaa halkee ayaan baayac mushatar ka gala, laakiin Afrika iyo inaga qofku marka uu doonyo inuu lacag sameeyo wuxuu doontaa xil wasiirnimo…..dee lacag haddaad doonayso orod oo ganacsade noqo oo xoolaha umadda iska dhaaf. Sidaas daraadeed hay'adihii ay dawladii lugaha kula jirtay ee ay wax ka dhistay markay taas oo kale ka ogolaato sababo danaysi ah aawadood, umadaadii adigaa dilay. Dhibaatooyinka aasaasiga ah ee aanay dadka badankoodu dhaadayn waxa ka mid ah shicibkii arrintaas ka dhiidhiyi maayo, sababta anigaa isweydiiyay, waxaanay uga dhiidhiyeen dadkeenu weligood may arag dawlad u danaysa oo danahooda si daacad ah uga shaqaysa, dadkeenu waxay xasuusanyihiin oo ay dawladnimo arkeen tii Siyaad Barre oo faash la dhacaysay, markaas dadkeenu waxay u haystaan dawladda ugu wanaagsan ee ay arkeen inay dan u tahay oo gaajo iyo cadaalad darro ha ku disho laakiin faash muuqda ayaanay la dhacayn oo tan ayaaba u ilko qaboow, sababta aanay dadkeenu uga kacayn dhibaatooyinkan xagga dawladda ka taagan, waxa weeye dawlad u dhaanta ayaanay arag.

Xasanoow, Qaraxyadii Hargeysa ka dhacay waxa ka soo wareegtay 62 Maalmood, jidka madaxtooyada hor maraa wuu xidhanyahay, dadka badankiisuna waxay taas ka bixinayaan aragti naqdi ah, oo waxa la leeyahay weli Hargeysa iyo madaxtooyadii waxa ka muuqata cabsi dheeraad ah. Bal side ayaad u aragtaa in jidad ka mid ah Hargeysa ay weli tikniko dhex taagantahay?

Waxaan u arkaa, dawladeenu waxay garan la'dahay in la istiilo, waana qodob aasaasi ah oo siyaasaddana ku jira, reer galbeedka markasta oo weerar ku dhaco qodobka u horeeya ee ay ku dagaalamaan waxa weeye yaan la inagu wiirsan ee aynu iska giijino, iska dhaaf reer galbeedka oo il bax ahee, markii uu dhawaan weerarku Hindiya ku dhacay, markiiba waxay sameeyaan istiil oo waxay yidhaahdeen yaynaan cadowga u jabin. Laba dhibaato ayaa jira, marka ay dhacdo argagixiso, dhibaatada markiiba dhacda ee maalintaas saamaysaa waa gaar, dhibaatada ka sii daranina waxa weeye inay maskaxda kaa dilaan oo aad ka baqato waan ta' uu cadowgu doonayo, waana inaad muujisaa inaanad u baqan, inaad iyagii ka daba tagto, mid kale inay sameeyaana aad ka hortagtaa adigay ku jirtaa, laakiin shaygan la yidhaahdo muuqaalku qayb weyn oo nolosha ka mid ah weeye, haddii aad baqato oo aad cararto waa lagaa adkaaday. Dhibaatadii dhacday laakiin waa inaad bogsiisaa, oo aad samaysaa tallaabooyin aad tii horena kaga daba tagayso, mid dambena kaga hortagayso, dadkaagana u muujinayso inaad u maqantahay oo ay kalsooni kaa muuqataa, haddii ay kalsooni darro kaa muuqato waa dhaawicii ay doonayeen inay ku gaadhsiiyaan. Markaas dawladeena waxa ka muuqata inay kalsoonidii ka luntay, laba jeer ayaanad cadowgii markaas u jabtay, waa inaad muuqaalkii soo celisaa oo aad kalsoonidii muujisaa.

Xidhiidhka Somaliland iyo Djibouti ee muddooyinkan dambe is bedelay sidee ayaad u aragtaa?

Guud ahaan jaarkeena iyo adduunkaba waxaynu doonaynaa oo ay danteenu ku jirtaa inaynu cilaaqaad wanaagsan la yeelano, waxaana jira waxyaabo gooni la isugu yidhaahdo iyo kuwi si caam ah loo yidhaahdo oo marka gooni la isu waraysanay loo baahanyahay in laga wada hadlo, markaas mabda'a ay tahay inay Somailland ku shaqaysaa waa inaynu cilaaqaad wanaagsan la yeelano wadamada, cilqaadaakaasina waa inuu ku dhisnaadaa mid ay labada dhinacba raali ku yihiin, in dhinac keliyi ku guuro dhinacii kale maaha. Waa inaynu hubinaa in cilaaqaadka Djibouti iyo Somaliland uu ku dhisanyahay danaha labada wadanba, si shakhsi ahna aan loogu danaysanayn, si gaar ahna aan loogu danaysanayn. Waxa igu maqaalo ah dekedda Berbera ayaa la doonayaa in la keeno huwanta la dagaalamaysa budhcad badeedka, waa inay meesha ka muuqataa in faa'iidooyinkeedu ka badanyihiin dhibaatooyinkooda, faa'idada aad ka helaysaana waxay ku xidhantahay qaabka uu heshiisku yahay, waana arrin qaran, waxaanay ku wanaagsantahay in maamulku talladda badsado oo ay xisbiyada, goleyaasha baarlamaanka iyo cidda ay tallo bidaan ay tallo soo geliyaan, waayo waa arrimo qaran oo aan xisbina gaar u yeelan Karin, sababtoo ah arrimaha danaha umadda saamaynayaa weligood way soconayaan oo muddo dheer ayay jirayaan cid gaar ahina ma go'aamin karto, waana in tallada laga badsadaa. Markaas waa in laga wada tashadaa arrimaha caalamiga ah oo dhan ee saamaynaya danaha qaranka.

Arrinta Diiwaangelinta sidee ayaad u aragtaa?

Shaygan diwaangalinta, ayaa dhibaato wayn ah qudhiisu, qodobkan diwaangalinta qaar badan oo maamulka oo aan waraystay oo aan wax waydiiyay waxay ku odhanayaan deeq bixiyayaashii ayaa shuruud inagaga dhigay oo wax inagu siinaya, oo deeq bixiyayaashu haday ku yidhaahdaan jar iska tuur miyaad iska tuuraysaa.? Dadkeenu uma bisla diiwaangelinta oo malaha meelo iyo ciwaano loogu soo hagaago. Diiwaangelinta, marka la leeyahay ku noqnoshada ayaa lagaga baxayaa, doodaasi qiimo badan ma leh. Maxaa yeelay, inkastoo sharcigii la jebinayo haddana mucaaradka iyo muxaafidkuba doorashada codaynteeda way ku noqnoqdaan, markaas maadaama ay labadii dhinacba ku noqnoqanayaan dhibaato weyn ku keeni mayso, khalad ha ahaato oo ma difaacayo mana lihi waa sax, laakiin dhibaato weyn keeni mayso maadaama ay labadii dhinacba ku noqnoqonayaan codaynta doorashada waana wax laga simanyahay. Markaas qodobkaas siyaabo kale ayaa loo yarayn karaa.
 

Source: Wargeyska Geeska Afrika