Madaxweyne Rayaale: Soo Guryo Noqos hadiisa ,Darxum adii Dadka Ee Indhuhu Ku Basaaseen, Weji-Gabaxii Wax-Qabad La’aanta Xukuumadiisa Iyo Isku Shaandhaynta Wasiiradiisa

Madaxweyne Daahir Rayaale Kaahin ayaa shalay maq-ribkii wax-yar ka hor ku soo guryo-noqday aqalka madaxtooyada ee caasumadda Hargeysa, ka dib ma rkii uu muddo laba toddobaad ka badan socdaal ku galaabixiyey degaamo aad u taf-dheer oo ka bilaabma xeebta galbeed ilaa hawdka Togdheer, isagoo socod dhulka ku maray min Bulla-xaar ilaa Balli-dhiig.

Sida ay rumaysan yihiin dad badan oo arimaha siyaasadda hoos u ogi ujeedada socdaalka madaxweyne Rayaale uu buraashadda u dhaansaday waxa uu  nuxu rkeedu ahaa arimo siyaasadeed oo uu ugu gogol-xaadhayey ololaha  doorash ada soo fool leh, hase yeeshee baahidiisii iyo baahidii uu meesha ugu tegay aya a noqday Kaaf iyo Kala-dheeri, waayo dadka uu u tegay waxay xaaladoodu ahayd “nafta igu qabo”.

Madaxweyne Rayaale waxa uu muddo toddobaad ka badan ku sugnaa gobolka Saaxil, isagoo jiho walba uga baxay gobolka Saaxil, hadii ay tahay xeebta bari iyo hadii ay xeebta galbeed iyo hadii ay tahay degaamada dhinaca oogadaba, ka dibna waxa uu uga gud-bay dhinaca gobolka Togdheer, wuxuuna socdaal ku maray degaamo tiro badan oo ka mid ah gobolka Togdheer, halkaas oo uu maalin socod iyo habeen-dhax ku dhex-jibaaxay, isagoo socdaal ku maray dhul aanu intooda badan arag, hadii ay jiraan qaar uu arkayna aanu garanayn goor ugu dambaysay.

Madaxweyne Rayaale oo ay inta badan weheliyeen raxan ka mid ah golihiisa wasiirada meel kasta oo uu tago si wanaagsan ayaa looga soo dhowaynayey, aadna waa la isugu xilqaamayey, degma-kasta iyo tuulo-kasta oo lagu yidhaahdo madaxweynihii baa idinku soo fool leh ayey fadhiga ka kacayeen oo sooryo iyo soo dhowayn xaam-xaamanayeen.

Degaamada uu madaxweyne Rayaale booqday waxay u badnaayeen meelihii wararka dhiilla-saarreenka leh looga keeni jiray ee lagu odhan jiray, halkaa col iyo cadaawe ayaa jooga, hase yeeshee si xushmad iyo qadderin leh ayaa meel walba looga soo dhoweeyey, wuxuuse madaxweyne Rayaale u muuqday nin la kulmay sawir ka duwan kii uu markii hore maskaxda ku hayey, waayo geed iyo gel-gellin meeshii uu istaagoba waxa kaga soo butaacayey cabashooyin uu xammilli kari-waayey, kuwaas oo nuxurkoodu ahaa wax qabad la’aanta xukuumadda uu madaxweynaha ka yahay iyo dayaca nololeed ee haysta dadka meelahaa ku dhaqan.

Madaxweyne Rayaale waxa fir-kanax iyo weji-gabax aanu filanayn ku noqotay heerka uu gaadhsiisan yahay wax-qabad la’aanta iyo xajmiga maamul ee xukuumaddiisa. Tusaale ahaan meelaha uu socdaalka ku tegay waxa ka mid ahaa ilaa tobbaneeyo magaalo oo dhamaantood ah meelihii uu degmooyinka u magacaabay iyo qaarkood oo ka mid ah meelihii uu gobollada u magacaabay, hase yeeshee arimaha uu kala kulmay waxa ka mid ah, inaanay intooda badani lahayn, xafiis degmo, saldhig bilays, rug caafimaad iyo xafiisyo shaqaynaya, sidaa darteed iska daa adeegyo ijtimaaci ah oo la fuliyee waxay xukuumadda madaxweyne Rayaale tahli kari-wayday inay xafiiskii maamulka ee degmada ama gobolka ka shaqaysiiso ama ugu yaraan ka shaqaysiiso saldhig yar oo bilays.

Madaxweyne Rayaale waxa kale oo uu indhihiisa ku soo arkay busaaradda iyo darxumada dhinaca nolosha ee ka muuqda dadweynaha ku dhaqan degaamada uu booqday, kuwaas oo ay abaarro riiq-dheerraaday beriinsadeen, sidoo kale dadka ku dhaqan degaamada uu madaxweyne Rayaale booqday waa dad ay noloshoodu ku xidhan tahay jeeniga ceedhiin ee neefka, miyi iyo magaaloba, sidaa darteed waxyaalaha xusuustooda horyimi ee ugu waaweyn ama ay uurka iska waydiinayeen waxa ka mid ahaa, Carabkii Al-jaabiri ee kootada loogu xidhay iibka xoolaha, taasina ay noqotay cuna-qabatayntii ugu xummayd ee abid soo marta ganacsiga xoolaha.

Waxyaalaha kale ee uu madaxweyne Rayaale weji-gabaxa kala kulmay waxa ka mid ahaa lacagta giinbaarta ah ee Burco ceegaagta, taas oo ay reer Burco markiiba u qadimeen madaxweyne Rayaale, iyada (lacagta) iyo xoolaha kootada loogu xidhay Al-jaabiri, iyadoo ay dadka reer Burco ka dheregsan yihiin in dhaqaalihii lagu bedelli lahaa lacagta giinbaarta Burco uu ugu yaraan saddexdii sannadood ee u dambeeyey ku jiray miisaaniyadda dawladda, laakiin aan la garanayn meel uu ka baxay dhaqaalahaasi, taasna waxay dad badani rumaysan yihiin inaanay xukuumadda madaxweyne Rayaale dan iyo muraad toona ka lahayn fuuq-baxa dhaqaale iyo dhibaatooyinka kale ee ay lacagtaasi ku hayso dadweynaha ku dhaqan gobollada bari .

Dadka qaar baa rumaysan inaanu madaxweyne Rayaale socdaalka intaa le’eg ku talaabsadeen hadii ay qaar ka mid ah ragga firfircoon ee wasiiraddiisa ka mid ahi wadanka joogi lahaayeen.

“Hadii uu wasiirkiisa maaliyadda Cawil joogi lahaa waxaa filayaa inaanu madaxweyne Rayaale u baxeen socdaalkan ay hortiisa yimaadeen intaas oo fadeexad iyo weji-gabax ahi”, sidaa waxa yidhi qof ka mid ah dadka faallada ka bixiyey socdaalka madaxweyne Rayaale.

Dad qaarkood, gaar ahaan dad ku sugan jiidaha uu madaxweyne Rayaale booqday ayaa ku tilmaamay dareenkiisa inuu ahaa nin ku arbushmay jawigii baahida badnaa ee uu la kulmay iyo diihaalkii nololeed ee dadka, oo ay wax waliba ku noqdeen fir-kanax iyo sheeko aanu filayn. Dabadeedna madaxweyne Rayaale markii uu ku haftay baahiyihii iyo dhibaatooyinkii xad-dhaafka ahaa ee ay dadku ka dal-banayeen inuu wax ka qabto, ayuu isaguna dhiniciisa ku asqaysiiyey ballan-qaadyo kale oo tiro badan, iyagoo xusuusan inuu kuwiisii hore ee badnaaba aanu wax ka qaban.

Sida ay wararka qaarkood tibaaxayaan madaxweyne Rayaale markii hore ku tallo-galkiisu wuxuu ahaa inuu socdaalkiisa ku simo ilaa gobollada Sool iyo Sanaag, hase yeeshee wuxuu ku daallay duruufaha ba’an ee uu kala kulmay labada gobol ee uu booqday, isagoo aan wax jawaab ah u hayn cabashada iyo baahida sida togagga ugu soo rogmaaday, markaas ayuu is yidhi intan ayaabad aragtaaye meelaha ka sii fog-fogna maxaad kala kulmi doontaa. Sidaa darteed ayuu Hargeysa dib ugu soo noqday, si uu maalmona ugu yara nasto, iyadoo ay wararka qaar leeyihiin wuxuu mar kale bilaabayaa socdaal uu ku tegayo gobollada Sool iyo Sanaag iyo meelo kale. Hase yeeshee wararka qaarkood ayaa tibaaxaya inuu madaxweyne Rayaale inta aanu bilaabin socdaalkiisa dambe inuu wax ka bedel weyn ku samayn doono xukuumadiisa, taas oo uu doonayo inuu wejiyo cusub dadka ka iibiyo, oo uu ku micneeyo inay dawladda cusub ee uu dhisay wax ka qaban doonto dhibaatooyinka sannadaha badan yaalley, hadii kale aanay jirin wax uu la noqdaa, mase jiraan warar xaqiijinaya inuu madaxweyne Rayaale sidaa yeelayo iyo inkale. Hase yeeshee hadii uu madaxweyne Rayaale qaado talaabo caynkaas ah oo wax ka bedelka xukuumaddiisa ah waxay taasi u egtahay inuu xanuun baabi’iye (Pain killer) ka dhiganayo intaa.
 

Haatuf