Sillana oo Sargacanaa !!!
Xaasha’ee Ha Sheegin Hantida indheergaradnimo iyo
Hawlkarnimada Heer Qaran!!
Haatan rubuc Qarni ku dhawaad waa laga jooga waagii
heeryadii kacaankii daaqudka ahaa ummadani dhinac isaga
rideen sir iyo saaq jiritaankoodu wuu mudhbaxay xaajad
una saaka siday sabano ahayd la caynad maaha saban
kastaa suuradii, tahantii la gu uraana tacabkeeday
leedahay, sideedaba hab- fekerka umaddeed iyo koboca
caqliye edna hadba daruuriyaadka jira ee laga tegi waayo
ayaa lagu jaan gooya , baahiduna sidaasbay ku noqotaa
hal abuurka nolosha iyo feker dhaqaajinta. Sida se lafa
guraya asha aadanahu isku waafaqeen waayo- aragnimada
ina aadan waxay qayb libaax leh ka qaadata xal u helida
wax walba oo mahadho reebaa sidaa daradeed wali ina
aadan waa kii keliya kala duwanaanshuhu waa goobaha,
gooraha iyo hadba khalqiga sabankaas nool.
Waa halkii abwaan Maxamed Cali Kaariyee dharaaraba wax
la yaablaa igu soo dhacaa ye dhoodo qaad miyaan ahay!
waa dhab oo waa sune noloshu laasintay waagi guduu
databa waayahiisu wacaal la soo daaman weyn yahay
dhacdaba la arkee waxa laga dheefta daraasaad mustaqbal
loona adeegsado xal u helida dhacdo ay sawraca iyo
saamaynta wadaagan oo gadaal la arkay. Caqliga
bani-adamku waa xasuus kaydiye firfircoon oo sawirashada
dhacdooyinka odorosi og awood buuxdana u leh hal-abuu
rka hab nololeed lagu doogsado .
Sooyalka maamul ee umaddani ilaa qarniyaal ayuu soo
foognaa , garashadooduna wa xay ahayd mid iyaga oo reer
guura ah dhaxalsiisay hab maamul tayadiisa xirfadeed
sarrayso misana caqli dihin lagu hagaayo tusaale ahaan
guurtiyaynta iyo odayaynta ayaa ahayd habka ugu
saamaynta badan, xal u helida khilaafaadka dhexdooda
waxa saldhig u ahayd nidaam beeled togan oo aan
gobtahanyo lahayn , caqliga saliimka ahi wuxu inoo
sheegayaa markad sooyaalka iyo hab nololeedkii
bulshaydii hore dib u milicisatid in saban kasta iyo
waayo kastaaba leeyihiin xirfad iyo nidaam maamul oo
gaar ah dabeecada iyo waqtiguna yagleelan, horaaba loo
yidhi raqba waa ku ragged, sidaa daraaded tayada iyo
heeraynta noloshu kama soo waaqsato hadba dhiirananta
iyo dedaalka ay u galaan khalqiga jooga.
Dabcan waa laysla qaataay in ay ummadani lahayd sooyaal
maamul iyo mid siyaasadd eedba, raadadkeedii samaana waa
dhaxalkan lagu wada joogo. cawaaqib xumo iyo sa amayn
caqliyeed lagama sheegin, waxa se sabanadan danbe soo
ifbaxaaya fool -ada yg asiibay tayadii bulsheed ee
aqooneed, siyasadded, kartiyeed dhiiranaantii iyo hab
fekerkii ummadeedna nahdii iyo nuxurkii ka idleeyay,
garashadayda fardiga ahna wux uun ban u nisbeeyay odoros
la’aanta iyo dhugasho la’aanta dhacdooyinkii shalay iyo
dibu gurasho caqli ah oo aad moodid in ay tahay fooladka
iyo horboodaha sabankan.
Dib u milicsiga sooyaal dhexe oo bulshadani leedahay oo
qiyaastii ku xardhan dhamm aadkii qarnigii 18aad iyo
duulaankii reer yurub ee qaaradan madaw. waxay xidhiidh
muuqda leeyihiin dib u gurashadan caqliga ah ee
ragaadisay nidaamkii siyaasaddeed ee maamul iyo
garasheed . Waayel gu’giisu waynaaday oo ruug
cadaanimada nololeed iyo waayo-aragnimaba laabadaba wax
u sheegtay ayaa wuxu dharaar meel kaga cataabay
cimrigaaga oo raagaa geel dhalayana wuu ku tusaaye!!
sabankan maanta maxaa ummadda garashadeedi xiin-fiinin
saaray ? caqligoodiina caynadii saan cadaalaha ka yeelay,
cadawgii caddaaba geyiga soo caga dhigayoo, garashadii
hilin toosanba wayday!! Waa hadal kasoo yeedhay
gadhcadaadi da’ wayn iyo maskax gaaxatay. Wallow aanan
waagas xaadir ahayn haddana waaqica iyo waayo-
aragnimada nololeedba dabeecadaa xashaashaq kuugu
sheegaysa in dhalan rogan muunadaysani saluug ku yimid,
Sideedaaba jiilba jiilku ka horeeyay wuu ka geed-
adaygsan yahay xagga wal oo nololeedna qori casku ka
xigaa, aqoonta qalinka loo qaato ee tadawuraadka
tignoolajiyada ah lagu ikhtiraacay lafteedaa leh heer oo
waxan odhan karaaba jiilalkii dunida ku noola waayadii
la odhan jiray da’dii aragtiyaha ( Age of Theories) oo
ahayd bilawgii sayniska baahida keentay in waagaas
aragtiyaha lagu legdamo, baahida ayaa maamusha caqliga
sida odhaahdan qalaad tibaaxayso ku teba baahidu waa
hooyada ikhtiraaca ( Necessity is the mother of
invasion). Hadalkii odaygaan daba socdaaye imaatinka
guumaystihii caddaa sida ay qirayso taariikhdu
saamayntiisu lahaa ugu yaraana sooyalkii taxnaa ilaa
unkankii ummadan waxbu ku ladhay . dhacdooyinka iyo
mahadhooyinkaynu la kulanay intii nolosheenu jirtay
shacbiyan waxay dareen iyo dhiiranaan ku reebaan kuna
negaadaan cuquusha hadba cidii ciida joogta dhedig iyo
labood labadaba.
Bulshaydan soomali idilkeed sir iyo saaq saaka seeraha
siyaasadded la wadaagin go onida u lignaanta iyo inay
qaran gaar ah yeeshaana u saahiday, ma mooda in la xoro
obo oo amni iyo amaan lagu talaabsado in loo laylanyahay
weli se aan la gaadhin hee rkii qallinka iyo caqligu
jaangoynaayeen masayrka ummadded sii ididiilo tadawur
loo qisdiyay u timaado hubaal is xoraynta jabhadaynta
iyo ka dhiidhiga cadawgu waa dar een laasiman oo
quluubteena ku dahaadhan, xoraynta caqliga iyo
daadihinta fekerka wanaagsana waa dareen fardi ah oo
dadka in uun ka holcaaya quluubtooda aakhirkana ku
gaagaxa.
Ma yara tacabka la soo galay naf iyo maalba soo idlaa si
loo helo nolosha aynu ku na aloonayno iminka raaf iyo
rafaad lama qabo , hase ahaate daalkii iyo diihaalki
ilaa waa gi saancdaalaha soo lignaa maxaynu ka dheefnay
ee aan ahayn xaalada maanta aynu ku jirno oo u eeg ummad
aan waligeed sabeen dawaco ka cunin , marka fiiro gaar
ah loo yeesho sida aynu u naalno ee jahligu inoo
hadheeyay, danlaawenimada iyo hanbal nimduna inoo biyo
dhigtay wax naf iyo naruuro lehna laynooga waayay ee
dooc kastaba ka eego tayadii bulsheed, dhismihii
qaranimo iyo aas-aaskeeniba culnayn cidaadna aan laba
cawaynin, carabta waxay tidhaahdaa marka cuudka la shido
ee dabka lagu qabtaaba udgoonkiisu soo carfaa, waa
halkii bashiir goode waa hubaal in marka nabadda iyo
barwaaqada lagu jiro ay dadku is dhigtaan oo aan wax
badan la qabsan, balaayaduse ay dardar-geliso qofka
awoodiihiisa iyo rabitaankiisa si uu belaayadda uga
gudbo oo uu guryosamo u gaadho, Rahm Emanuel oo ahaa
madaxa shaqaalaha guriga cad ee maraykan ( White house
chief of staff) ayaa waxa laga hayaa:” You never want a
serious crisis to go to west, and what I mean by that is
an opportunity to do things that you didn’t think could
do before( Qofna ma jecla in dhibaato xoog leh oo soo
martay khasaariyo, waxan uga jeeda waa fursad aad u
heshay waxyaabo aad markii hore aad moodaysay in aanad
qaban karayn) hadaladaasi waxay ina dareensiinayaan in
macdanta qofka ku jirta iyo awoodiisuba ay soo bixi
karto marka uu dhiboodo qofka u damiirkiisu noolyahayna
waa ka ugu faaidaysiga badan dhiba atada soo martana
waxay u noqota cashar bara guusha macnaheeda.
Qabyaaladu waxay ahayd curiye dedejiyihii ( Catalyst)
sababay in diidmo cad lagala hor yimaado nidaamkii
afweyne oo saldhigiisu ahaa nin jeclaysiga iyo
qabyaalada dabcan hadii si hoose lay waydiiyo maxaa
inaga keenay koonfur wadaniyadii lixdankii ina madax
martayna ka dhigaytay mid aabaheed goblamay? qof kastaba
wuxu ka hadlaya qabyalad oo u ku odhanayaa isir nacayba
na saameeyay oo wanala faquuqay , hadii caqabadaasi
jirtay oo ummadi la kala fadilay oo bulshada in gaar ahi
nidaamkii markaas jiray qayb ka ahaayeen oo barwaaqadii
iyo hantidii soomalidu lahayd jeebab gaar oo abtirsiimo
ku yimid ku dhaceen dhinac kastaba kartidii dawladnimo
waxay noqonaysaa mid aan koob caano ah ka soo durdurin,
saaka soomalina ka dhigtay dibbad yaal aan minin
nabadoon oo nolololi ka suurtoobayso lahayn. Dabcan waa
dhab muruqa laba suule ninba si ku ah bilawgii
sagaashameeyihii hadii beelnimada iyo reernimadu soo
ifbaxday oo qoryaha si laysugu qaatay laga bogsay oo
nabaddu inay xal tahay nin walba way u dhaadhacday hadii
se laysla qaatay wada noolaansho iyo nidaam dawli ah la
wadaago oo loo dhan yahay wali hiyigaasi muu beenoobin
in nabadda ilaashada waa dan mujtamaca oo dhan ka
dhexaysa, tayaynta dawladnimda aynu wadaagno weli cid
dan mooday oo ka hadasha iskuna hawsha maxaa loo waayay?
Kobocinta heerarka aqooneed iyo fahamkii cilmigana maxaa
loo waayay cid isku hawsha wadaniyad iyo wadan jacaylna
maxaa seeraha looga idleeyay? Jiritaaanka baylahdaasi
waxay tilmaam buuxda ka bixinaysaa tayada bulsheed ee
heer aqooneed iyo siyaasadeed.
Runta biyo kama dhibcaanka ah marka lays dul ligo
laabatanka gu’ iyo dheeradkaas geligeenu xorniimada
laasimay xagg dhaqan-dhaqaale, aqooneed iyo siyaasadded
intee in le’eg n tadawur laga sameeyay? Xaqiiqadu waxay
isugu soo biyo shubanaysaa marka laga yimaado Hanaankii
dhisida Nabadda ( Peace Building Proccess) , qaabaynta
qolfoofka dawladnimo (Formulation of Government
Skeleton) Dastuurka qaranka (National Constitution)
Habka iyo hanaanka xisbiyada badan( Multi political part
system) Mooye in aan marnaba laysku hawlin sidii loo
tayayn lahaa ugu yaraan waxa hanti loo haysto ee u ugu
mudan yihiin aqoontii, waayo-aragnimadii siyaasaddeed
iyo waliba horumarka bulsheed ee dhaqan-dhaqaale.
Ugu danbayntii waxan ku soo gunaanadaya jawaabta odhaah
xagayga macno mug leh ka samaysay oo u axmed-keyse cali
rooble oo ah qoraa arimaha bulshda iyo siyasaddaba si
cilmi ah uga faalooda ka soo yeedhay, Dawladnimaddu waa
laba nooc uun mid danaha bulshada daryeesha iyo mid ay
dad yari ku daneystaan. Hadba cida aynu cumaamdno ee
aynu u dhiibano amaanadeena inta badan waa laga dayriyaa
dhaliishana hu’ looga dhigaa hanti lunsi iyo
musuqmaasuqna gogol ay jeeniga dhigaan weeye? Weli se
halkay sartu ka quudhun san tahay cid u kuur gashay cari
ga ma joogan? Usha waxa loo dhiibta waa xubin ka mid ah
bulshada mid meel kale ka yimid oo aan ahayn cida dantu
ka dhexayso ee degel wada degan lama cimaamado, xumaanta
iyo tuuganimada lagu sheegayaana waa mid uu kala
yimaadeen bulshayda uu la dhiig yahay dhulka iyo
seerahana la wadaago, sidaa daradeed hadii marka hore
bulshadu xorowdo oo musuq ka xorooban qabyaallad ka
koraan, tayada dawliga aynu shaqo u dirsanaa waxay
noqonaysaa mid ina kaafisa quluubteenana xasisha,
dabadeed dawladnimda aynu doonaynaana waxay noqonaysaa
mid dadkeeda daryeesha dadka . Inta se maanku gaajaysan
yahay xumaantana la huursanaayo dhaliishuna door tahay
duruusta nololeedna fudayd inagu dhaafayso guuli waa
weli dhabaha aynu haynaana waa hami aan dhaboobayn iyo
laasimida wado dhuxulahaas aakhirka geed gubtay afka
inooga gelinaysa, xaalkeenu saaka waa humaag sillan oo
sargacan.
Mohamed Ali-ruush ( Zhafici)
LLM Candidate
Kampala
|