GUDDOOMIYAHA WAKIILADDA MUDANE CABDIRAXMAAN CIRRO OO BIXIYEY WAREYSI DHINACYO BADAN TAABANAYA

Shabakadda wararka ee Ramaasnews iyo Telefishanka caanka ah ee Raadtv International ayaa waxa ay wareysi dhinacyo fara badan taabanaya kula yeesheen Magaalada Oslo Guddoomiyaha Golaha Wakiiladda JSL Mudane Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Oo isaga iyo Guddoomiye-KU-Xigeenka Golaha Mudane Cabdicasiis Maxamed Samaale booqasho hawleed ku soo gaadheen. Haddaba, wareysigaa oo guddoomiyuhu arimo fara badan kaga hadlayo wuxu u dhacay sidan:-


S/: Guddoomiye waxad marka hore nooga warantaa socdaalkan adiga iyo guddoomiye-ku-xigeenka golaha wakiiladu aad ku timaadeen dalka Norway waxa uu ku saabsan yahay?


J/: Safarkayagu waxa uu ka dambeeyey martiqaad rasmi ah oo aanu ka helay dhawr meelood oo ay ka mid ahayd dalka Jarmalka Baarlamaankiisa iyo qolooyin Norweejiyan ah iyo marti qaad kale oo aanu ka helay dalka Swiden. Markaa balantaa aanu ku leenahay Jarmalka oo 18 sept. ah ka hor ayaanu balamo kala gaag-gaar ah ku leenahay wadanka Norway oo aan marti qaad ka helay iyo wadanka Swiden oo aanu isna marti qaad ka helnay. Markaa safarkayagu saddexdaa wadan ayaanu ugu soo ambabaxnay hawlo iyo casuumado aanu ka helay. Sidaa daraadeed waxa aanu fursad u helay maanta maadaama ay dhamaadkii usbuuca ahayd in aanu la kulano Jaaliyadda reer Somaliland ee Oslo degan, Magaalo kale oo Stevanger la yidhaahna waxa laga yaabaa in aanu tagno ilaa beri.


S/: Magaalada Stavanger iyada ma shir baad kaga qeyb gelaysaan?


J/: Haa waxa aanu kaga qeyb gelaynaa shir-hawleed(workshop) iyo shirar labaduba maalin iyo badh meelahaa soconaya.


S/: Madaxda dalku wadankan Norway socod badan bay ku timaadaan. Haddii ay noqoto xagga Dawladda iyo haddii ay noqoto xagga Mucaaradka iyo Golihiinan Baarlamankuba. Kolkaa dawladan Norway wadamada kale eeYurub miyey inooga dhaga nugushahay?


J/: Runtii Norway waxad moodaa dalalka ugu horeeya ee aad moodo in isu-socodka ama xidhiidhka labada wadan ka dhexeeyaa in uu soo kordhayo ayey ka mid tahay. Sidaa aad sheegaysayna way jirtaa Madaxweynuhu wuu yimi, Wasiiro way yimaadeen Baarlamanku hore ayuu u yimi annaguna waa annakaa imika socona iyaguna waa yimaadaan. Markaa dalalka ugu xidhiidhka roon JSL ayey Norway ka mid tahay.


S/: Dalka Norway inaga oo weli arimihiisii ku sii jirna Norway meelo badan oo ay daneynaysa ayaa jira. Waxa ugu horeeya qodida shidaalka oo imika Shirkad Norweji ah ay Xukuumadda Somaliland la soo gashay heshiis. Shirkadaa oo la yidhaahdo Asante Oil. Ka Baarlamaan ahaan dhawaaq dheer buu ka dhigay xafiiskiina kheyraadka dabiiciga ah Xildhibaanka horjoogaha u ah xafiiskaa qoraal buu dhawaan jaraa´idka ku qorey kaas oo uu kaga soo horjeeday heshiiskaa. Markaa ka baarlamaan ahaan heshiisyada xukuumadu galeyso qeylo dheer baad ka dhigeen. Xaggee ayey wax si ka yihiin, maadaama aan caawa fursad u helay adiga oo ah Madaxdii ugu sareysay ee arintani khuseysay?


J/: Qaabka ay u shaqeynayaan Xukuumadda ama Golayaasha Baarlamaanku sideedaba waxa qeexaya xeer ama waxa qeexaya Dastuurka. Xukuumaddu iyadaa qaran ahaan loo xil saaray ama u xilsaaran wixii maamul ah. Heshiisna way la geli kartaa Shirkad ama Dawlad.

Laakiin wuxu kale oo dastuurku tilmaamayaa heshiiskaa ay la gashay Xukuumadu Shirkad ama Hay´ad ama Dawlad kaleba in la keeno baarlamaanka si loogu sameeyo ansixin ama sharciyeyn. Waana qodob dastuuri ah. Arintaa Xukuumadda iyo Baarlamaanku inkasta oo Baarlamanku iska da´a yar yahay way ka wada hadleen. Dhawaaqaa ay muujiyeen guddida ama xubno ka mid ahiba waa arin taagan. Annaga iyo Xukuumadduna waanu ka wada hadalnay arintaas in aanu meel isla dhigno iyo qaabkii lagu hor keeni lahaa Baarlamanka wixii heshiisyo ah ee Xukuumadu gasho.


S/: Golahan Wakiilada ee aad Guddoomiyaha u tahay xeerar badan baa horyaal oo u baahan in hore loo socodsiiyo, baahi badana dalku u qabo. Tusaale ahaan qoladan xukuumaddu marka ay ka hadlayaan xeerarka Maal-gashiga Shisheeyaha, ka Batroolka iyo qodida macdanta dalka. Weli Baarlamanki wax Xeer ah oo uu ka soo saaray ma jiro. Xeerar kale oo uu nidaamkii dawliga ahaa u curyaansan yahay ayaa idin horyaala. Maxaad ka leedahay ee hortaagan xeerarkaa ansaxintooda?


J/: Baarlamanku Xeerar badan wuu ansixiyey. Haddey tahay kii Gobolada iyo Degmooyinka, hadduu yahay ka dhulka. Way jiraan qaar qabyo ah oo baarlamanka horyaala, waxaanay ku jiraan dariiqii caadiga ahaa ee ay soo mari jireen oo uu ka mid yahay Xeerka Macdantu oo markii ugu horeysay sababtu dib ugu dhacay ay ahayd isaga oo Af-Ingiriisi ku qoran in la keenay. Dastuurkuna wuxu leeyahay waa inuu Af-Soomaali ku qoraadaa. Markaa dib baa loo soo turjumay, waxaanan qabaa Xeerkaa Macdanta oo imika ah Xeer Golayaasha hor yaala iyo kuwo kale oo qabyo ahi way jiraan oo Xeerka Isgaadhsiintu ka mid yahay oo isaga laftiisu Ingiriisi ku qoraa, dibna ugu dhacay si loogu soo turjumo Af-Soomaali. Laakiin ilaa 14 xeer goluhu wuu ansixiyey. Waxa aanay noqdeen xeerar ka mid ah xeerarka dalka.


S/: Diiwaangelinta waxa la bilaabayaa bishan soo socota ee Oktoobar. Dadkeenuna inta badan waa reer guuraa xoolo dhaqato ah. Dadkaas waxa xukuma daaqa oo kolba halkii daaq iyo biyo leh ayey degaan, haddii ay noqoto Gudaha iyo haddii ay noqoto Gobolkan Soomaalida ee Itoobiyaba. Maxaa ugu talo gasheen si diiwaan gelintu u wada gaadho. Maadaama wakhtigi kooban yahay, sidee bay u suurta gelaysaa, sidii dadkaa maqan ee dalka u dhashay uga geli lahaayeen Diiwaan-gelinta?


J/: Horta xeer baa la sameeyey ku saabsan diiwaan-gelinta oo Goluhu ansixiyey, Madaxweynuhuna saxeexay. Diiwaan-gelinta waxa lagu maamulayaa xeerkaas xeerka diiwaan-gelinta la yidhaahdo. Qof kasta oo qaan-gaadh ah oo reer Somaliland ah oo 16 jir iyo wixii ka weyn da´diisu tahay wuxu xaq u leeyahay inu isagu doorto in uu is diiwaan-geliyo iyo in aanu is diiwaan-gelin. Fursada waa la siinayaa, laakiin qof lagu khasbayo inu is diiwaan-geliyo horta ma jirto. Dadka reer Somaliland mudadaa diiwaan-gelintu socoto waa bishaa tobnaad ilaa bisha koowaad ee sanadka soo socda. waxaana fursad loo siiyey inay is diiwaan-geliyaan. Diiwaan-gelintuna dhamaan gobolada iyo degmooyinka iyo meelihii hore ee doorashada lagu qabtay ama sanduuq doorasho yaalayba waa la geynayaa. Waxaana qofka la siinayaa fursadaa ah inuu is diiwaan-geliyo, waxaanan rajeynaynaa dadka reer baadiyaha ah ee had iyo jeer labada dhinac uga talaaba Xuduudkeena iyo ka Itoobiyaba in muddadaa u dhaxeysa bisha tobnaad iyo bisha koowaad ay haystaan fursad ay isku diiwaan-geliyaan. Waxa kale oo suurta-gal ah maalmaha ugu dambeysa doorashada ka hor in muwaadiniinta la siiyo fursad kama dambeysa oo ay isku diiwaan-geliyaan.


S/: Gobolada Bariga waxa lagu isticmaalaa lacagtii dawladdii hore. Xukuumaddu muddo dheer bay laheyd waa laga bedelayaa lacagta goboladaa. Ilaa iyo haddana wax ka suurta-galay ma jirto. Kolkaa, ka baarlaman ahaan idinku qeyb ma ka qaadateen sidii dadkaa culeyska iyo dhaqaale bur-burka saaran looga dul-qaadi lahaa? Wax dhawaaq ah se ma ka geysateen?


J/: Haa, Golaha waa lagaga dooday in lacagta laga bedelo gobolada bari, een miisaaniyaddii ugu dambeysayna waanu ansixinay. Lacagtii lagaga bedeli lahaa goboladaas. Arintaa fulinteeda waxa u xil saaran xukuumadda, waxaaanan rajeynaynaa inkastoo sanadkiba dhamaanayo, in inta ka hadhay sanadka ay suurto-gasho in laga bedelo.


S/: Golahan baarlamanka ee aad guddoomiyaha u tahay waxa laga soo doortay xisbiyo Waxyaabaha la idinku dhaliilo waxa ka mid ah markii ay golihii yimaadeen, waxa ay ka hormariyeen dantii ummadda ee loo soo doortay danta xisbiga ay ka soo jeedaan oo kooxeysi xisbinimo iyo xafiiltan ayaa curyaamiyey waxqabadkii golaha. Maxaad ka leeedahay arintaa?


J/: Horta waa mid oo midi waa jirtaayoo, dee goluhu wuxu ku yimi xisbiyo. Waxaana waajib ahayd inay xisbiyo ku yimaadaan. Maadaama aynu ku jirno nidaamka xisbiyadda badan, laakiin waxa kale oo jirta anigu ma qabo goluhu sidu uga soo baxay xisbiyadda, xisbi is-wada raacsani inu jiro. Laakiin marka laga doodayo arin ama doodi ka socoto golaha, waxan qabaa mararka qaadkoodna xildhibaanku waxa xisbigiisu waafaqsan yahay wuu ku raacaa haddii uu u arko inay sax tahay. Mar-marka qaar haddii aanu sax u arkeyna wuu ka soo horjeestaa. Duruufo kale oo uu kaga leexan karaana waa iska jiraan. Laakiin waxaan qabaa maadaama uu yahay baarlamankii ugu horeeyey, maadaama dadka badankoodu ay tahay markii ugu horeysay ee ay baarlaman noqdaan. Waayo-aragnimo badani inay ka dhineyd. Waxaanad moodaa hadda in ay isla soo jaan-qaadayaan. Sidaan qabo, waayo inta badan hadda in la isla jaan-qaadayey u eeg tahay oo wixii ay u arkaan dan guud ay ku dhawaadaan intooda badani inay waafaqaan ama ka wada shaqeeyaan. Baaralamankuna dadkuun buu la mid yahay. Khilaaf wuu ku kala dhex jiri karaa, aragtiyey ku kala duwanaan karaan. Laakiin, waxaan qabaa in intooda badani wada socoto imika.


S/: Ugu dambeyn, waxa jiray khilaaf dhoofka xoolaha ah oo ganacsadaha Sucuudiga ah(Al-jaabiri) iyo ganacsatada wadaniga ah ka dhex jiray, isla markaana baarlamanku soo dhex-galay kana dooday, dhageystayna garnaqsiga wakiilada Al-jaabiri iyo ganacsatadii kooto-diidka ahayd. Maxaa natiijo ah oo ka soo baxay arinkaa?


J/: Arintaas fadhigii hore markii aanu yeelanay baarlamanku wuxu soo jeediyey in arintaa laga hadlo. Dood baa laga furay. go´aanaa laga soo saaray. Go´aanadaa waxa ka mid ahaa in loo yeedho ciddii arintani ay khusayso. Haddii ay tahay xukuumadda, haddii ay tahay ganacsatadii cabaneysay iyo haddii ay tahay ganacsatadii la lahaa waxbaa la siiyey oo meel baa loo xidhay. Doodi markii ay dhamaatay waxa loo xil-saaray guddi. Guddidaas waajibaadka la siiyey waxa ka mid ahaa in la soo ururiyo wixii dood ah ee ka dhacay golaha iyo in ay talooyin ka soo jeediyaan arinkaas. Hase yeeshee markii aanu magacownay guddidi wuxu ku beegmay kalfadhigii oo xidhmay. Kolkaa waxaanu rajeynaynaa soo ururintoodii iyo talo soo jeedintoodiiba in ay noo soo gudbiyaan marka goluhu furmo.


Wareysigii Guddoomiyaha Golaha Wakiiladdu intaas ayuu ku dhan yahay.

 

Waxaana qaaday wareysigan Cabdirisaaq Cismaan Fadal Oslo, Norway.