GAARIYE OO LOO AQOONSADAY CURIYAHA KOWAAD EE MIISAANKA MAANSADA

Guddidii loo xilsaray in ay xalilaan qilaafkii soo kala

dhex galay labada aqoonyahan ee Gaariya iyo Carale oo soo saaray warsaxafadeedkan hoos ku xusan:-




War saxaafadeed


Aaraar

Guddida war saxaafadeedkan waxa soo saartay waxay ka koobantahay sagaal xubnood oo kala ah:

1. Professor Hussain Hassan Gulaid (Guddoomiye)

2. Abdillaahi Saleeban Bidde

3. Ahmed Awad Ismail

4. Ahmed Warsame – Ahmed Dheere

5. Ali Osman Egeh

6. Adan Looshade

7. Abdirazaq Osman Fadal

8. Ahmed H Nur

9. Mohamoud Xaaji Ibrahim

Guddidan waxa laga magacaabay wax garadka iyo odeyaasha jaliyadaha Somaliyeed e ku nool Oslo, waxaana loo xilsaaray in ay soo darsaan dood iyo andacooyin in muddo ahba dhextiilay laba aqoonyahan, oo mid waliba geestiisa aqoon miisan leh u leeyahay suugaanta Somaliyeed: Waa Prof. Cabdilaahi Diiriye Guuleed(Carraale) iyo Abwaan Maxmed Xaashi Dhamac (Gaariye).


Muranka ka dhex aloosnaa labadan aqoonyahan ayaa ku salaysnaa kooda daahfuray (discovered) miisaanka maansada Somaaliyed. Miisanka Maansadu waa qaaciidada amma qaabdhismeedka ay ku salaysantahay maansada Somaliyeed, noocay doonto ha ahaatee. Waxa guddidani ogaatay in murankani muddo dheer jiray, hase yeeshe dardarqaatay ka dib waraysiyo la isku waydaarsaday WardheerNews.com. Waraysiyadaa ayaa kii ugu horeeyey ku soo baxay WardheerNews.com bishii May, 20-dii ee sannadkan 2008, halkaas oo Prof Carraale ku sheegay, isagoo cuskanaaya buug uu qoray oo la yidhaa “Gorfaynta Gabayga, in uu isagu yahay coriyaha miisanka maansada iyo xeerarka ay ku fadhido.


Bishii September, 28-keedii ee sannadkan 2008, ayaa Abwaan Gaariyana siiyey waraysi WardheerNews.com, halkaas oo uu ku caddeeyey in isagu yahay qofkii ugu horeeyey ee Miisaanka Maansada u soo bandhiga dadweynaha Somaaliyeed. Waxaa uu Gaariye taa daliil uga dhigay qoraaladiisii ku soo bixijiray Xiddigta Oktober, ee uu ugu horeeyey qoraalkii ku soo baxay cadaadkii wargeyska ee 17-kii Janauray, 1976.


Waraysi kale oo isna ku soo baxay WardheerNews.com 25-kii october, 2008, ayaa Prof caraale mar kale ku dadafeeyey andacooyinka Gaariye, waxaanu sheegay in uu isagu leeyahay daahfuridda Miisaanka Maansada, isagoo inta badan daliil uga dhigaaya buugga “Gorfaynta Gabayga” ee uu yidhi wuxuu dhamaaday 1976.


Maxamed Xaashi Dhamac wuxuu hadda jooga Norway, isagoo macalin (visiting professor) ka ah dugsi sare oo ku yaal Lillehammer. Professor Caraalena wuxuu deggenyahay magalada Helsingör, Denmark oo aan sidaa uga fogayn Oslo.


Iyadoo fursaddaa laga faa’iidaysanaayo, ayaa odeyaal iyo wax garad reer Oslo ehi garteen in labadaa aqoonyahan la isu keeno, oo loo fidiyo gogol iyo gole ay ku doodaan.


Gogoldhig hor dhac ah

Markii labada aqoonyahan midwalba geestiisa loo waraystay, ee la waydiiyay waxa muranka u dhexeeyaa ku qotomo, ayey soo baxday in muranku salka ku hayo lama arrimood: Waa mid eh, waa kuma curiyaha miisanka maansada; waa ta kale eh, labadooda daraasadood, amma cilmibaadhitaan (research) iyamaa shilis, amma muc badan.


Guddidu waxay isku raacday in gole saaxiibtinimo oo hor dhac ah loo sameeyo labada aqoonyahan. Sababta sidan loo yeelay waxay daarantahay, in guddidu, inta aan goleweyne la tegin, isu dhagaysato labada aqoonyahan, oo aan hadda ka hor is hor fadhiisan.


29-kii november (sabti) ayaa labada aqoonyahan iyo guddidi isugu timi guri ka yaal Oslo. Guddidu waxay dhagaysatay dood dhex martay labada aqoonyahan, waxayna aragtay qoraalo loo soo bandhigay markhaati ahaan (documention). Qoraalada Guddidu arragtay waxaa ugu muhiimsanaa kuwan:

1. Maqaal ka hadlaaya miisanka maansda Somaliyeed oo ku so baxay wargeyskii la odhanjiray Xiddigta Oktoober, cadadkii 17-kii January, 1976. Maqaalkaa waxa leh Gaariye

2. Buug aan la daabicin (Type written Manuscript) oo la yidhaa “Gorfaynta Gabayga”. Buuggaa waxa qoray Prof. Cabdillahi Diiriye Guuleed (Carraale), waxaanu ku dacwiyey Prof Carraale in buuggaasi dhamaaday 1976, ka dibna uu Jaamacdii Somalia ka iibiyey.

3. Buug kale oo uu qoray Prof Carraale, oo isna aan la daabicin (type written manuscript), kuna saabsan miisanka maansada, taariikhdiisuna tahay 1977.

4. Buug daabacan (magac?) oo uu yidhi Prof Carraale waxaan isugu geeyey labada buug ee kor xusan. Buuggaasi waxa la daabacay 2003.


Qeexid

Markii doodda labada aqoonyahan dhamaysteen, ayaa guddidu u soo jeedisay in arrinta loo abaaro sidii oodo dhacameed loo kala gurijiray. Arrinta ku saabsan tayada iyo mucda gorfaynta labada aqoonyahan sameeyeen, waxay u baahantahay in dad yaqaanna suugaanta ka garnaqaan. Waxa kale oo Guddidu soo jeedisay in la samayo dood dhexmarta labooda oo dadweynaha loo bandhigo, oo la isu dhagaysto. Waanagga iyo sida ay u kula tayo roonyihiin waxaa kala saaray kara dadweynaha Somaaliyeed iyo aqoonyahanno si khaas ah u dhaadhiyey barashada suugaanta. Sida awgeed, waxay Guddidu ku talisay in arrinta dhex taal labada aqoonyahan loo qaybiyo laba qaybood:


1. Ta ku saabsan yaa hor curiyey miisaanka maansada, way ka garniqi kartaa Guddidani, iyaado markhaati looga looga raadinaayo qoraaladii la soo bandhigay iyo dooddii labada aqoonyahan.

2. Arrinta ku aaddan tayada iyo sida ay u kala waafisanyihiin, ha loo daayo dadweyne isu kiin dhagaysta, waana sida caalamkaba caadiga ah. Laba amma ka badan oo wax isku mid ah wada qoraba , akhristayaashaa kala saraa.


Markii qeexiddaa lagu heeshay, ayaa Guddidu gooni u baxday si ay go’aan uga soo gaadho labada aqoonyahn kooda loo aqoonsado curiyaha Miisaanka Maansada. Guddidu waxay ka doodday qoraaladii la keenay, ee kala ahaa maqaal lagu daabacay Xiddigta Oktoobar, iyo boogaag aan la daabicin, keeba la aqoonsan karaa qoraal ka markhaati kici kara kala horraynta soo saarka miisanka maansada. Dood dheer ka dib, waxay Guddidu isku raacday in aan qoraalada aan la daabicin, loo aqoonsan karin markhaati. Qoraalkii ku soo baxay Xiddigta Oktoobar, 17-kii January 1976, ee uu lahaa Abwaan Gaariye, ayaa markaa Guddidu u aqonnsatay in uu yahay markhaatiga qiraya cidda soo hor saartay miisanka maansada. Iyadoo isu dhan, ayaa Guddidu go’aankaa ku maqashiisay labada aqoonyahan, waanay aqbaleen.


Dood cilmiyeed

Golahaa koobnaa ee Guddidu isugu keentay Carraale iyo Gaariye, wuxuu misha ka saaray qodobkii ugu xasaasisanaa ee ahaa yaa hor curiyey miisanka maansada. Wuxuu noqday gole lagu guulaystay oo aad isugu soo dhawaysay lababdii aqoonyahan ee muranku dhexyiil. Waxa marka loo gudbay lugtii labaad arrinta. Salaasadii bishan diisambar 2-da ahayd ayaa Jaamacadda Oslo laga diyaariyey dood balaadhan oo dhexmartay Prof Cabdillaahi Diiriye Guuleed (Carraale) iyo Abwaan Maxamed Xaashi Dhamac (Gaariye). Waxay ahayd dood cilmiyeed aad iyo aad u qiimo badan, oo labada aqoonyahanba, si heer sare ah u soo bandhigeen aqoontooda iyo daraasadda ay ku sameeyeen miisanka maansda Soomaaliyeed.


Abaar kala duwan (different approaches)

Sida ay u abaareen gorfaynta miisaanka maansada ayaa kula duwan, hase yeeshe labaduba waxay soo bandhigeen gorfayn xisaab (maths) ku taagan, oo nuxurkeeda isku mid yahay. Labada aqoonyahanba way sii kuda galeen gorfaynta miisaanka maansada, waxaanay soo bandhigeen daraasado cusub oo aan hore loo maqal. Waxay muujiyeen in ay yihiin aqoonyahano isu haya ixtram iyo is qadarin ay isu hayaan, oo isu qiraaya midba waxa uu kuu soo kordhiyey cilmigan ku cusub suugaanta Soomaaliyeed.


Dooddani waxay indhofur u noqogay dadweynaha fursadda u helay in ay dhagaystaan labada aqoonyahan.


Prof Carraale wuu daabacay (published) cilmabaadhistiisaa cusub , waxaanu ku soo ururiyey buugga la yidhaa Miisaanka Maansada ee uu Sweden ku daabacay 2003. Markaa waxaa xus gaar ah mudan in buugga Prof Carraale yahay qoraalkii amma buuggii ugu horeeyey ee lagu daabacay (published) Miisanka Maansada.


Prof Maxamed Xaashi Dhamac (Gaariye) wax badan ayuu ku kordhiye daraasadiisii 1976 oo soo bandhigay, welise kumuu soo saarin buug daabacan, waase uu ku tala jira sidoo ka sheegay kulankii dood cilmiyeedka.


 

Jamhuuriya Online