Casriga iyo Hayaanka Nolosha - Sinnaan iyo socosho



 

Beri buu nin odey ahi wiil uu dhalay reerkiisii kaga tegay. Markii ay muddo ka soo wareegtay tegitaankii odeyga ayey beeshii uu reerku la yaalay go’aansatay in ay doog u hayaanto. Inankii reerkoodii waa uu ka reebay hayaankii isaga oo ka cabsaday in uu aabbihii geeddiga aanu la ogeyn ku canaanto. Markii uu odeygii soo noqday ayaa waxa uu inankii ku yidhi, “Waar maxaad reerka u doograacin weyday ee aad abaarta ugu reebtay?” Inankii ayaa jawaab degdeg ah aabbihii siiyey oo yidhi, “Aabbo, canaan-ka-yaab reer ma doojo!”.



“Canaan-ka-yaab reer ma doojo” maalintaas ka dib waxa ay noqotay maahmaah caan ah oo loo cuskado marka qof talo ama arrin ku habboon loo soo bandhigo, hase yeesho ee aanu wax madaxbannaani ah u haysan arrintaas in uu ku dhaqaaqo iyada oo ay sababtu tahay cid talada uga weyn oo aanu dhaafi karini in ay jirto.



Canaan-ka-yaabku maanta dadkeenna waa uu ku badan yahay, meel kastana waa uu taagan yahay. Laakiin waxa jira mid kale oo aan malaha inta badan la xasuusan. Waa “aqoon-ka-yaab”. Waa mid ka baqaya in ay aqoontu dhibaato u geysato ama waxa uu garanayo, si ay talo ka tahayba, aan faa’iido ka soo saarayn. Waxaad maqli kartaa, tusaale ahaan, iyada oo la leeyahay mararka qaarkood nimanka meel heblaayo haystaa dadka aqoonta sare leh ma shaqaalaysiiyaan, waayo waxay is-leeyihiin hadhow ayey meesha idinkula tartami doonaan.



Aqoon-ka-yaabnimadu waxay gaadhaa heer ay dadku ka didaan aragtiyaha iyo farsamooyinka casriga ah ee laga yaabi lahaa in ay nolosha wax badan oo fiican ku soo kordhin lahaayeen. Taasina ma aha mid layaab leh ee waa dabeedda aadamiga. Waxaynu taariikhda ku haynaa dadkii waxyaalaha cusub nolosha ku soo kordhiyey waqtigoodii in laga hor yimid ama la dhibaateeyeyba. Laakiin markii ay dadkaas qaar ka mid ahi aragtiyahoodii ku adkaysteen waxtarna ka soo saareen waxa markii dambe aad ugu faa’iday isla kuwii diiddanaa oo ahaa dadweynaha laftooda. Iyada oo ay sidaa tahay haddana fikraduhu isku mid ma aha oo qaarbaa wanaag keena qaarna dhib ama khasaare ayaa laga dhexlaa. Kala garashada labadaasina waa waxa malaha casrigan maanta ah loo yaqaan “sirta nolosha”.



Horumarka iyo wax-wada-qabsiga aynu maanta dalal badan ku aragno waxa ka horreeyey saboolnimo, jaahilnimo iyo dhibaatooyin badan oo aan tirsi lahaan jirin. Waxase laga baxay ka dib markii laga gudbay falal badan oo badownimo ahaa, si simanna wax loo qaybsaday. Wanaaggii ay markaa gaadheen tiirka ugu weyn ee uu ilaa maanta ku taagan yahay waa tiirka sinnaanta. Bal hadda aynu yar akhrinno beydadkan aan ka soo saaray gabay dheeraa oo uu, Alle ha u naxariistee, xilligiisii Cabdillaahi Suldaan Maxamed (Timacadde) tiriyey:



“Raggan samada kala qaybsadee ganay sawaariikhda,

Qarammadan sardamayaa marbay sabadka jiifeene,

Seef iyo mar bay wada lahayd siiqii qaansada e’,

Saboolnimada soo wada mutiyo suunka gaajada e’,

Dadku hadduu sinnaan wax u qaybsado Daahirow socoye,

Subaggii cilmiga laga luleey sare u heensheene.”



Haddaba weydiintu waxa weeyi, goorma ayaa si ay sinnaani ku jirto wax loo wada qabsan ka raa loona wada noolaan karaa? Jawaabta oo koobani waa marka garashada qabasho lagu dar o. Dadka badankiisu waa uu kala garanayaa waxa fiican iyo waxa kale, hase yeesho ee waxa fiican in la qabto ama la qabatimo ayaa adag.



Aqoonyahan shisheeye ah oo mar xidhiidhka aqoonta iyo farxadda ka dhexeeya wax ka qoray ayaa labada arrimood ee kala ah “garasho” iyo “qabasho” mar uu ka hadlayey tusaale u soo qaatay dadka xanuunka macaanka loo yaqaan qaba. Waxa uu sheegay in qofka macaanka qaba ay farxaddiisu ku jirto isaga oo cuna cuntooyinka aan sonkorta lahayn. Haddii uu ka murugoodo in uu awoodi waayey in uu sida dadka kale ee aan xanuunkaas lahayn cuntooyinka sonkorta leh qaato waa u macnadarro. Haddii uu wax sonkor leh cuno dhib ayuu dareemayaa. Laakiin dhibta as nasiibkiisu ma uu keenin ee ficilkiisa ayaa keenay.



In uu qofka xanuunkaa qabaa garto in aanay waxyaalaha macmacaani u fiicnayni waa heer. In arrintaa uu gartay uu ku dhaqaaqaana waa heer kale. Labada heer waxa u dhexaysa meel ban naan (Gap). Meeshaas bannaan in labada heer laga dhex saaraa waxa ay u baahan tahay buu aqoonyahankaasi leeyahay iyada oo aqoontii (wixii la gartay) qabasho lagu daro.



Maanta waynu wada garanaynaa in caddaalad darradu aanay fiicnayn, in uu musuqmaasuqu dilaa qarsoon yahay iyo in ay daacadnimada, wadajirka dadkeenna iyo danaha guud oo la ilaali yaa ay wanaagsan yihiin. Laakiin garashadaa in aynu qabashadii ku darno ayaa la inooga baah an yahay. Waan ogahay in aynu wax badan garannay qabashana ku darnay, hase yeesho ee arrimo iyo hawlo badan ayaa haddana ina sugaya.



Muhimaddu waxa weeyi in aynu hayaanka nolosha, sinnaanta iyo daacadnimada hore u sii wad no si aynu wanaagga u sii badino.



Martin Luther king ayaa waxa uu yidhi, “ Haddii aanad duuli karaynin orod, haddii aanad ordi ka raynin soco, haddii aanad socon karaynina guurguuro. Wax kasta oo aad qabataba waa in aad mar walba ku dadaashaa in aad hore u dhaqaaqdo.” Waa sidaas. Waa in aynu hore u soconnaa oo aynu hayaanka hore u wadnaa. Ma aha in innaga oo joogna 2012 xilli ay aqoontii iyo aqoond arradii kala caddaadeen aynu u fikirno sidii dadkii beri fog noolaa oo aynu dabadeed qarnigeenna marti u noqonno.