Xildhibaan Cabdiqaadir X. Ismaaciil oo  Waraysi gaar ah siiyay Wargeyska Ogaal

Hargeysa, 09, August, 2010 (TNN)- Xildhibaan Cabdiqaadir X. Ismaaciil Jirde oo ka mid ah  Mud anayaasha Golaha Wakiilada Somaliland, islamarkaana in muddo ah ka mid ahaa  mudanayaas h ii Golayaashii kala dambeeyay ee Wakiillada, ayaa ka hadlay aragtidiisa la xidhiidha isbedelka dalka ka dhacay, xaaladda bariga iyo galbeedka dalka, isla markaana wuxuu talooyin u  jeediy ay madaxweyne Siilaanyo iyo shacabka.

Xildhibaan Cabdiqaadir X. Ismaaciil oo shalay Waraysi gaar ah siiyay Wargeyska Ogaal, ayaa sheegay in aanu talada dalka ku wareejin madaxweynihii hore ee xilka lagaga guulaystay  Daa hir Rayaale Kaahin wakhtigii uu geeriyooday madaxweynihii ka sii horreeyay Marxuum Cigaal. Waxa kale oo uu Mudane Cabdiqaadir ka hadlay aragtidiisa la xidhiidha xukuumadda cusub ee la doortay iyo in ay tahay tii uu dalku u baahnaa iyo in kale.

Waraysi dhinacyo kala duwan taabanaya oo uu Wargeyska Ogaal Hargeysa kula yeeshay  mu dane Cabdiqaadir, ayaa wuxuu u dhacay sidan;

S: Xildhibaan, ugu horeyn waxaad nooga warantaa sidaad u aragto xaalada dalka iyo isbedelka dhacayba?

J: Isbedelku markasta waa wax loo baahan yahay. Laakiin in laga midho dhaliyo ayuun baa  m uhiim ah, markaa imika lama qiimayn karo oo waxaasa dhacaya ama imanaya lama odhan  ka ro.Doorashadii si wanaagsan ayey inoogu dhacday, cabsi badan oo la qabayna way duntay, madaxweynihii laga helayna waa kii sida sharafta leh u ogolaaday natiijada ee diiday in la  isq abqabsado, madaxweynaha cusubna waa kan dawladiisii sida dhakhasaha ah u soo  dhisay.Inkasta oo dawladdan cid badan oo aan la garanaynin ku jiraan oo aan la qiyaasi karin waxay noqon doonaan, haddana waa isbadel. Cabashooyina way jiraan oo waynu maqlaynaa beelo cabanaya, taasina waa wax iska dabiiciya, dadku wax wayn bay ka dhigayaan, waa wax dhaca dawlad walba marka la sameeyo, iyadana siyaabo badan oo loo saxo ayaa jirta. Markaa anigu waxaan qabaa in cagta loo dhigo oo la sugo dawlada cusub waxay keento.

S: Xildhibaan, Golaha wakiilada ee aad ka tirsan tahay bulshada ayuu wakiil ka yahay, sidaa darteed, aragtidaada xukuumadda la dhisay ma tahay tii dalku u baahnaa?

J: Wallaahi, taa waan kuu sheegoo waxa weeye, inaan qofka lagu xadgudbin xuquuqdiisa oo qofka waxaad ka aragtay ayuun baa lagu qiimeeyaa.Markaa dadkani (Xukuumadda cusub) waxay u badan yihiin dad badan oo aan dalka hore loogu aqoon ama xilal badan aan soo qaban, inkasta oo aqoon badan jirto oo dadkaa dibada anagu waanu la kulmi jirnay oo aanu garanayno, haddana dad ummadu wada garanayso maaha, ninkana waxa lagu qiimeeyaa markuu meel soo fadhiisto ee xil loo dhiibo. Markaa, ragna waa raggii hore loo sii ogaa, qolyaha cusubna waxaanu rajaynaynaa in jaanis la siiyo oo la eego. Laakiinse, waxaanu filaynaa dalku madaxweyne ayuu leeyahay, madaxweynaha ayaana jeexa dariiqa siyaasadeed ee wasiirku ma jeexo. Sidaa darteed, kolba tilmaamaha madaxweynuhu siiyo inay ku shaqayn doonaan iyo inaanay ku shaqayn markaasuun baa la ogaanayaa, anagu laakiin cidda aan la xisaabtamaynaa waxa weeyaan madaxweynihii la doortay, barnaamijkii lagu doortay inay dawladiisu ku shaqaynayso, dawladiina isagaa xushay, markaa halaga dhursugo ayaanu leenahay.

S: Waxaad carabbaabtay inay jiraan habab lagu sixi karo cabashooyinka bulshada qaarkeed ee nidaamka magacaabista xukuumadda, maxaad nooga sheegi kartaa hababkaas?

J: Wallaahi, xilka dawladdu intaas oo keliya kuma dhama madaxweynaha xilalka u bannaan ee uu magacaabayaa waxa weeye, guddiyadii qaranka oo dhan; guddida adeegga bulshada, guddida caddaaladda, guddida tacliinta sare oo waxa hadhay guddiyadii madaxa banaanaa oo dhan, waxa hadhay agaasimayaashii, Maareeyeyaashii baa hadhay, badhasaabadii baa hadhay. Markaa xilku aad buu u ballaadhan, yahay qaynuun qoran maaha, laakiin waa waxaynu ognahay inaynu ku xisaabtano in beeluhu talada sare ee dalka ay ka wada muuqdaan, markaa 26-kan oo keliya maahee ilaa 100 xil oo kale ama ka badan ayaa hadhay.

S: Markaad ma waxaad uga jeedaa way isqaban karayaan in beelihii cabashadu ka imaynaysay la qanciyo iyo in la magacaabo dawlad tiro yar?

J: Ka soo jeedinaya ee odhanaya dawlad tiro yar baan doonayaa wuxuu afka ka dhawrayaa oo reerkaygu ku jiro, ma odhanayo madaxweyne dawlad tiro yar baanu kaa sugaynaa, laakiinse reerkayagu waa inuu ku jiraa waa jawaabta qarsoon ee uu hoosta ku haysto. Markaa lama wada heli karo reer walba, sideedabana reer uu wax ku kordhinayo wasiirku ma jirto. Sidaa darteed, dawlad tiro yar mar walba way inagu adkaanaysaa intuu dadkeenu heer bisayl ah gaadhayo ee laga koraayo nidaamkan qabaliga ah. Waxaan leeyahay, 100 xil oo kale oo madaxweynuhu magacaabi doono oo xilal sare ah ayaa jira, markaa waa inuu madaxweynuhu taa niyada ku hayo oo ciddii imika cabanaysa dheelitirka meel kale uu ka sameeyo, isaga laftiisa waan kula talinayaa, wax wayna way u taraysaa dawladiisa.

S: Xildhibaan, waxaad goob-joog u soo ahayd xukuumaddo kala duwan oo u kala dambeeyey xukunka dalka, sideed u aragtaa arrimaha ka taagan bariga dalka iyo baaqyada ka soo baxay madax-dhaqameedka shiray?

J: Wallaahi, horta nabadu way wanaagsan tahay, wixii nabad lagu xalin karo in qori lagu xaliyo maaha, laakiin xilalka waa la kala leeyahay, waxna dawladaa leh ciidanka rariddiisa iyo meel dejintiisa xukuumaddaa iska leh, ciidanku istaraatijiyad buu meel ku degaa, istaraatijiyadna wuu kaga yimaadaa. Markaa aniga ilama habboona in xilkaa madax-dhaqameed looga dambeeyo, laakiinse madax-dhaqameedku waxay furi karaan waddo xidhnayd oo ah kala shakigii beelaha, marka kala shakigaasi baxana waa la wada hadli karaa. Markaa sidaas ayey dawladda ugu iman kartaa iyagu inay dawlada talo siiyaan mooyaane inay go’aamo malaha, ciidanka dhaqaajintiisuna waa xil u yaala Wasaaradda gaashaandhiga iyo taliyaha guud markay la tashadaan madaxweynaha. Markaa xil dad kale u wareegi kara maaha, laakiin waxaan u arkaa hawshan Salaadiintu qabatay inay tahay furihii qaabkii loo wada hadli lahaa, marka la wada hadlo ee nabad la gaadho meeshaanu ciidanku ku habboonayn waa laga soo qaadi karaa, laakiin waxa ka horeysa in xukuumadda hawsha loo daayo haloo furo albaabadii ka xidhnaa, laakiin go’aanka xukuumaddaa leh.

S: Waxa jiray hadalladdii u dambeeyay ee madaxweyne Rayaale waxa ka mid ahaa in xilka madaxweynenimo aad adigu ku wareejisay arrintaa, maxaad ka odhan kartaa?

J: Maya, taas markeedaan ka hadli doonaa kumanaan wareejine (M/weynihii hore) ee madaxweyne ku-xigeen ayuu ahaa, madaxweyne ku-xigeenkuna hadiyo jeer waa xil suge, markuu maqan yahay (madaxweynuhu), markuu xanuunsado, markuu dhinto intaba isagaa ah (ku-sime madaxweyne), markaa inay sune inoo noqoto oo ninka madaxweyne ku-xigeenka ah aan looga boodin abtirsiimada.

S: Ma jiraan talooyin aad si gaar ah ugu socodsiinaysa madaxweynaha ka xildhibaan ahaan?

J: Wallaahi, kuma cusba talada dalka (madaxweynuhu), xilal badan wuu ka soo qabtay, Golahan aan ku jirana (Wakiillada) wuu iiga horeeyey oo isagaa ayaaba xildhibaan ahaa muddo badan oo mucaarid buu ahaa, ta ugu horeysaa waxa weeye, in dulqaad loo yeesho mucaaradka, mucaarad wuu soo ahaan jiray golaha mucaarad adag buu ka ahaa, imikana mucaarad buu ahaa. Markaa ta u horeysa ee aan leeyahay waa in dulqaad loo yeesho mucaaradka, lagana faa’iidaysto mucaaradka oo wax kaa dahsoon ayuu kuu furaa. Barigii uu isagu baarlamaanka ku jiray wax wayn buu u taray madaxweynihii uu mucaaradka ku ahaa oo afkaar badan ayaa laga dheegan jiray, isna waxaan filayaa maanta marka mucaaradku golaha ka dhex kaco inuu ka faa’iidaysto oo wax badan oo ka dahsoon uu ka qaato ee aanu dhibsan.

S: Waqtiga muddada golihiinu Oktober ayuu ku egyahay, arrintaa sideed u aragtaa sharciyan? Haddiise Golahan la bedelo, adigu ma ku sii jiraysaa siyaasadda?

J: Wallaahi, u malayn maayo inaan Baarlamaanka dib isugu soo sharixi doono, way jiraan hawlo kale oo badan oo dalka laga qabtaa. Imika doorasho na hortaalaa ma jirto, muddadiina way dhamaanaysaa 29 September 2010 ayey ku egtahay, waxba (dhaqaale) diyaar uma aha oo u malayn maayo, hanti kale oo doorasho lagu gala iyada oo tan imika laga soo baxay xaalada dhaqaale ee dalkana aynu ka war hayno, markaa xukuumadda ayey u taalaa soo-jeedinta intay dib u dhigayso doorashada baarlamaanka.

S: Xildhibaan, dawlada cusub waxyaabaha hor yaala iyo waxqabadka ugu horeeya ee aad kula talin lahayd maxaa ka mid ah?

J: Wallaahi, waxyaabo iska soo jiitamayey oo qabyo ah ayaa jira, dhaqaalaha dalka iyo wada jirka dalkana aan ku fiicnayn oo bari oo dhan waxa ka socota maanta lacag aan Somaliland ahayn, dawladii horena way ballan qaaday lacagna waa loo ansixiyey. Markaa, in kow laga dhigo iyada oo lacagtaa bariga laga badelo. Lacagtu dhaqaalaha dalka ayey isku xidhaa, dalka wada jirkiisana waxbay ka tartaa. Sidaa darteed, waa in dalka hal lacag ka jirto hal calan-na uu leeyahay, markaa laba lacagayaw dalka kama wada socon karto. Inkasta oo aan hubo inaanay sanadkan u wada helayn, haddana waa inay ahmiyada siiyaan oo ay ka dhabeeyaan sidii lacagtaa loo badeli lahaa.

Arrimahan gobolkan Gabiley ee soo jiitamay inaanay halkaa dhaafin oo sidii loo xalin lahaa oo in badan bay soo jiitamaysay, markaa waa inay dawladani noqoto dawladii xalinaysay. Sool iyo Sanaagna waa arrin waligeenba ina sugaysay, markaa wixii ay ku biirinayso ee cusub halkii dawladii hore gaadhsiisay meel ka fiican in iyana ay gayso oo ay ku dhiirato ayaa laga rabaa.

S: Xildhibaan, arrimaha ictiraafka xukuumadda cusub maxay ka qaban kartaa baad isleedahay?

J: Wallaahi, ictiraafku inta badan waxa weeye markay qabsano shaqada guddaheena ee aynu dalkeena hagaajisano ictiraafku meelo badan ayuu ka iman karaa, imikaba dalal badan oo sidii dawlad inoola dhaqma ayaa jira, anigu laakiin culayska waxaan saari lahaa inaynu qabyadeena dhamaystirno, ictiraafku yuu inoo noqonin marmarasiiyo aynu indhaha kaga qarsano qabyadeena, way dhacdaa mararka qaarkood, qabyada waxa jirta mid ku dumisa haddii aad daweyn waydo oo ay kugu fido.

S: Ugu dambayn Xildhibaan maxaad u soo jeedin lahayd shacbiga?

J: Wallaahi, shacbiga waxaan u soo jeedinayaa Somaliland waxa ugu qiimaha badan ee ay haysataa waa nabadgelyada, nabadgelyada inta badan waxa carqaladeeya markuu tartanka siyaasadeed qaloocdo, mar buu ku sigtay inuu qaloocdo tartankii siyaasadeed ha noqoto axsaab mucaarad ah iyo xukuumadda ama noqoto xildhibaanada golaha oo labada dhinac kala taageersan oo iyaguna isku fogaaday, markaa tartankuna waa halkiisa ee in cagta loo dhigo mar walba, anigu waxaan aaminsanahay xisbi siyaasi ah oo dalkan u cadaw ahi ma jiro yaan la odhan qoladan ayaa xun iyo iyagaa dalka duminaya midna, dalka waynu wada rabnaa waynu wada doonaynaa, laakiin nin walba si gaar ah ayuun bay taladu ugu muuqataa, intaa haddii la isla qaato waxaan hubaa in laga gudbi doono wax badan qaranka dumin karaya, dumista qarankuna way fududahay, waa iyada oo khilaafka siyaasadeed xal loo waayo, khilaafka siyaasadeedna qawaaniin baynu ka leenahay, waxana weeyaan waar ninkii kursi ama xukun doonayaw dfariiq loo maro ayey leedahay.

Source: Wargeyska Ogaal