Adduunka ama Kownka
Qaybtii  22 aad
 

Aafooyinka Bulshada(Qabyaaladda & Qaadka) (2)

Qaadka

Qaadka marka si dhab ah loo qeexayo,oo lagu salaynayo diinteenna xaniifka ah, iyadoo aan la iska indha tiraynin,xaqiiqada cilmiyeed ee geedka qaadka ah,iyo xaqiiqada diineed ee ku waajahan  isticmaalki isaba,waxa inoo caddaanaya in uu xaaraan yahay,oo ay waajib tahay in laga dheeraado,waayo diin ahaan wax kasta oo kaa joojiya waxa Alle ku faray waa xaaraan,wax kasta oo khilaafaya manhajka Alle, oo gudashadiisa wiiqaya ma bannaana oo waa xaaraan.

Qaadku wuxu aabbe u yahay burburinta maalka iyo xoolaha,iyo burburinta qoysaska iyo laalista xuquuqda la isku leeyahay,sidoo kale dayicidda waqtiga cibaadada iyo salaadda,iyo dhamaan gudashada waajibaadka Alle oo dhan,sidaa darteed waa xaaraan,Alle subxaana watacaalaa uma abuurin Adduunkan dheeldheel,laakiin xaq ayuu u abuuray,waxanu u dejiyey nidaam uu raaco:

خلق السّماوات والأرض بالحق وصوركم فأحسن صوركم وإليه المصير(التغابن)

Aayadda:(Alle)wuxu u abuuray Samooyinka iyo Arlada xaq oo idiin sawiray qaabka ugu wanaagsan,isagaana xaggiisa u noqonaysaan.
Qofka ujeeddo ayaa loo abuuray,oo waajibaad iyo masuuliyad ayaa la saaray oo laga rabaa in uu la yimaaddo:

وما خلقت الجن والانس الا ليعبدون ما اريد منهم من رزق وما اريد ان يطعمون ان الله الرزاق ذو القوة المتين...(ءاية في سورة الذاريات)

Aayadda:Umaan abuurin Jinka iyo Insiga inay i caabudaan mooyaane kama rabo risiq iyo inay i quudiyaan illaahay ayaa Raasiq ah oo leh quwad xoog leh.

Qofna hawadiisa iskama raaci karo oo wuxuu doono ma samayn karo,wuxu samayn karaa waxa diintu u xaddaysay,ee xorriyadda loo siiyey keliya,Allena uma abuurin ujeeddo go'an mooyee:

أفحسبتم انما خلقناكم عبثا وانكم الينا لا ترجعون...(ءاية من سورة المؤمنون)

Aayadda:ma waxa u malaynaysaan in aannu idiin abuurnay dheeldheel iyo ciyaar,oo aydaan xaggayaga u soo noqon doonin qiyaamaha.

Alle subxaana watacaalaa wuu innaga reebay oo innaga joojiyey,israafka ama ku loofarka maalka iyo xoolaha,oo in aanu jeclayn dadka noocaas ah,ee loofara ayuu Alle inoo sheegay:

{يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ} (الأعراف(

Aayadda:Bini-Aadankow lebiskiinna iyo quruxdiinna u qaata Masaajid kasta,oo cuna oo cabba hana samaynina israaf iyo ku ciyaarid maalka iyo cuntada,Alle ma jecla kuwa israafka iyo loofarka sameeya'e.
Waxa Alle ina amraya in aan cuntada iyo cabbitaanka wanaagsan ee xalaasha ah, isticmaalno,waayo waxay ina siinayaan tamar iyo quwad aynu ku awoodi karno, gudashada cibaadada la inoo abuuray:

ياأيها الناس كلوا مما في الارض حلالا طيبا ولا تتبعوا خطوات الشيطان انه لكم عدو مبين....(البقرة)

Aayadda:Dadyohow cuna waxa Arlada ah ee xalaasha wanaagsan ah,hana raacina tallaabada iyo wadada shaydaanka cadaw dhab ah ayuu idiin yahaye.

Maalka iyo xoolaha Alle innagu irsaaqay waa in aynu dariiq wanaagsan oo nolosha iyo baahideeda wax ka taraya oo inoo suurtagelinaya fulinta iyo gudashada waajibka diintu ina farayso,u  adeegsan no, Aakhiradeen nana ugu dadaalno,oo ugu shaqaysanno:

وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ(القصص)

Aayadda:ku kasbo oo ku raadso waxa Alle ku siiyo sidaad daarta  aakhi o ugu guulaysan lahayd(oo sadaqada bixi,dadka caawi,wixii khayr ah ee aad qaban karto awooddaada qabo),hana illaabin nasiibkaaga  adduun yada,oo u samee wanaagga sida Alle wanaagga kuugu sameeyey,oo Arlada ha ku samayn fasaad,Alle ma jecla kuwa mufsidiinta ah ee wax fasaadiya'e.

Qaadku wuxu burburiyaa dhaqaalaha iyo maaliyadda qoyska,mana aha wax daruuri ah oo naftu u baahan tahay,oo gaajo ama harraad kaa tiraya,oo kaa caawinaya sida aad u gudan lahayd cibaadada laguu abuuray,iska daa inuu ku caawiyo'e,wuxu kaa hor istaagayaa gudashadii xaqa iyo cibaadada Eebbe,oo waqtiganna waa kaa luminayaa, sidoo kale maalkii aad qoyska iyo naftaada wax ugu qaban lahayd,waxa aad gelinay wax aan faa'iido soo celinayn waxyeello mooyee!,taas oo kellifaysa dayac ama burbur ku yimaadda qoyskii dhisnaa,waana wax ka hor imanaya diinteenna oo masuuliyadda iyo xilka qiimo weyn siisay,waxana diintu mamnuucday israafka iyo ku luminta ama ku loofarka maalka:

{... وَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ} (الأعراف}

Aayadda:ha israafina oo xoolaha ha burburinina oo ha ku ciyaarina,Alle ma jecla kuwa musrifiinta ah,ee xoolaha burburiya'e.

Waxa Islaamku ilaaliyey waqtiga oo wax kasta nidaam iyo hab loo guto ayaa Islamku u sameeyey,salaaddu waxay leedahay waqti go'an oo la guto:

إن الصلاة كانت على المؤمنين كتاباً موقوتا(النساء)

Aayadda:Salaaddu waxay u leedahay muuminiinta waqti go'an oo cayiman.

Qaadku wuxu qofka cuna ka lumiyaa waqtigii salaadda,oo uma suurtagelayso in uu jamaca la soo tukado,oo masaajidka tago,ama halkiisa ku tukado,waayo qaad buu u fadhiyaa,salaaddu waa waxa ugu horreeya oo qofka lagu xisaabayo qiyaamaha,oo salaaddu sidoo kale waa waxa lagu kala garto Muslinka iyo Gaalka,Salaaddu waxay qofka tukada ka reebtaa xumaha iyo faxshigoo dhan,taas oo qaadkii seejinayo qofka:

قال تعالى : (إن الصلاة تنهى عن الفحشاء والمنكر والبغي ولذكر الله أكبر ) العنكبوت.

Aayadda:Salaaddu waxay reebtaa faxshiga iyo xumaha iyo sinada digriga illaah waa mid weyn.
Waxa qaadku wiiqayaa oo caqabo ku yahay ka faa'iidaysiga maalka iyo waqtiga:

قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم:"لن تزول قدما عبد يوم القيامة حتى يسأل عن أربع خصال عن عمره فيم أفناه وعن شبابه فيم أبلاه وعن ماله من أين اكتسبه وفيم أنفقه وعن علمه ماذا يعمل به"

Xadiiska:Nebigu nabadgelyo iyo naxariisi korkiisa ha ahaatee wuxu yidhi;kama suulayo addimada Addoonku Qiyaamaha ilaa iyo la waydiiyo afar arrimood;cimrigiisii iyo wuxu ku soo qaatay,iyo shabaabnimadiisii iyo wuxu ku soo duugeeyey,iyo maalkiisii halkuu ka helay ee ka soo kasbaday,iyo meeshu ku bixiyey(siduu maalkii u adeegsaday),iyo cilmigiisii iyo wuxuu ku sameeyey oo u adeegsaday.

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ : قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :(نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِيهِمَا كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ الصِّحَّةُ وَالْفَرَاغُ ) رواه البخاري

Xadiiska:Waxa Cabdillaahi Ibnu Cabbaas laga weriyey in Rasuulkii Illaahay yidhi nabad gelyo iyo naxariisi korkiisa ha ahaatee waxa jira laba nimco oo qarsoon oo aanay dadka intiisa badani garanayn waa Caafimaadka iyo Fursadda ama firaaqa iyo fara baxsanaanta.
Iyadoo diin ahaan aynu u soo aragnay daliiladaas cad ee xaaraanta ka dhigaya,bal aynu innagoo maskaxda iyo caqliga Alle ina siiyey ku dersayna,oo ku eegno.

Qaadku ma maandooriyaa mise waa maaldooriye

Waxa baadhitaan badan lagu sameeyey,cilmi ahaan Qaadka in ay ku  jir aan, Maandooriye iyo inkale,waxanay cilmibaadhayaashu ogaadeen,inay maaddooyin maandooriye ahi ku jiraan,ooy ka mid tahay;Nikotiin iyo  m aandooriyaha khatarta ah ee coofeen(koofiin),iyo casiloon  dhamaanto od waa daroogo maandooriye ah,taasna waxa kuu caddaynaya  bulshad aadu xaaladday ku sugan tahay,oo aan cidina kaaga sheekeeynayn,inta soo jeedkii ku waalatay,iyo inta qoysaskoodii ay isku jiidheen, oo biilkii qaadka lagu iibsaday,iyo waqtigii oo uu lumiyey,dadkii shaqaysan lahaa ama cibaado iyo salad gudan lahaa,ama wax baran lahaa,ee horumarka wadanka u guntan lahaa,waxay u fadhiyan qaad,oo sida xoolahay geedo cunayaan,oo ay guryo ku jiraan! waa dhib ina haysata,oo Mujtamaca naafaysay,una baahan caqli iyo talo iyo hawlgal, wax ka qabashadiisa.

Qaadku ma faa'iiduu u keenaa qofka cuna misa khasaare?

Illaahay wuxu caqliga inoo siiyey inaan wax ku kala garanno oo wanaagga iyo xumaha ku kala saarno,oo doorano waxa wanaagsan ee faa'iidada leh,haddaba in aan xisaabtanno ayaa wanaagsan oo eegno,muddada uu qof waday cunidda qaadka,inuu wax ka helay iyo in kale,haddaba hadduu xun yahay,oo aanu faa'iido soo kordhinayn, maxaa inaga horjooga inaan xumihiisa dayno?!.

Qaadku saddex arrimood wuu u daran yahay:Waqtiga,Caafimaadka iyo Maalka intaaba wuu dayacaa,waxana intaa daba jooga Bulshadii oo dhan oo uu ugu horreeyo qofka cunaya iyo qoyskiisa iyo intuu masuulka ka ahaa.

WAQTIGA:inta uu qofka cunaa qaadka ku luminayo ee waqti ah oo ka bilaabmaya baadidoonka iyo halkii uu ka soo heli lahaa,deed soo iibintiisa,u diyaargarayn meel uu fadhiisto,muddada fadhiga oo kala gedisan,waxa qofka aan cunayni u adeegsan karaa waqtigaa hawlo fara badan oo kala gedisan intubana waxtar isaga iyo bulshada u soo kordhinayaan,dadyowga kala geddisan ee Adduunweynaha ku dhaqani waqtiga si nidaamsan oo cad ayay uga faa'iidaystaan,laakiin innaga cudur aynu wada aragno,oo aynaan diyaar u ahayn dawayntiisa iyo dabiibkiisa ayaa innagu habsaday,ilaa goorma ayaynu sugnaa oo sidaa sii ogolaannaa!!!?.

Caafimaadka:qaadku wuxu fara ba'an ku hayaa caafimaadka,iyadoo uu sababo cudurro badan,oo kala geddisan oo isugu jira mid fiisikal ah,oo jidhka waajaha iyo mid maskaxda iyo dareenka ku dhaca,waxana la ogyahay in uu qofka cunaya,ka qubo, oo ka daadiyo shahwadda,ama manida,taas oo aan bannaanayn,lana mid ah in qofku si ogaan ah isaga keeno,waana tagrifal iyo israaf,lagu samaynayo,sidoo kale la luminayo xuquuqdii sawjaddu lahayd,sidoo kale marka qofku in badan soo jeedo,oo aanu seexan,ay dadka qaar ku keento waalli iyo maqnaan dareenka ah,wax kasta oo madarro iyo caafimaad darro keenaya,diintu way reebtay,oo xaaraan ka dhigtay.

Maalka:waxa inta badan jira in ganacsiga ama baayacmushtarka lagu sargooyo, faa'iidada ka soo noqonaysa alaabtaa ama waxaa aad iibisay ama iibsatey,laakiin weli lama arag,dhaqanna uma lihin in aan nolosheenna iyo maalkeenna ku loofarro,oo ku qamaarno,haddii aan is weydiinno maal lagu bixiyo mooyee miyaa maal innaga soo galaa?!,weliba hadduu wadankeenna u noqon lahaa maalkaasi,waxba may dhinteene lacagtaasi wadan kale iyo Ummad kale ayay u noqonaysaa,oo cadaw kuu ah,oo sun ahaan kaaga iibinaya,oo ku guulaystey inay si dadban kuu jebiyaan!.

Baahidii qoyska iyo dadkii kale ee waxtar loo gudbin lahaa,laguna  taag eeri lahaa inay bal badhitaar ahaan yar ruqaansadaan,waxa wiiqay  laca gtii majinta,dhaqankeenna oo ku salaysan in maxkamad dhaqameed weli la adeegsado,oo Odayaashu wax dhexdhexaadiyaan,dadkana  dhex g alaan,laba qof looma garnaqayo oo la kala saari mayo,ilaa odayaasha qaadkii loo qaado oo la fadhiisiyo taas oon ahayn mar keliya,ee ah ilaa inta ay arrintu socoto,oo ay weliba odayaashu sii dheeraynayaan,si ay u sii qayilaan,waxana suurtagal ah in labada is haysaa dan yar yihiin,ama waxa ay isku hayaanba ka qiimo hooseeyo lacagta qaadka,ee  odayaa shu u baahan yihiin!,waa dhibaato hor taagan kaydkii ummadda iyo dhaqaalohoodii,una diiddan horumar iyo in lala tartamo Bulshooyinka kale,ee inala midka ah,balse aynu dheernahay wanaagyo fara badan,oo Qaadku cagta mariyey,sida waxyaalaha aan laga helin wadan kale,oo Illaahay subxaana watacaalee ina siiyey,lama hayo ummad wada muslin ah oon ruux gaala laga helayn gudeheeda,ummad dhamaan Af keliya isku fahmaysa,ummad isku muuqaal ah,oo isu eg,iyo ummad maskax iyo karti badni leh haddaanu qaadku ceebayn lahayn maskaxda  soomaa lida,waxa la sheegaa in Jaamacaddaha adduunka, markasta tobanka ugu horeysaa inta badan waa soomaali,kolley waa kuwo aan qaadka
cunin,haddaba waxa is weydiin leh;soomaalidu dhibta qaadku ku hayo iyo dabarkan, uu ku xidhay miyaanay dareensanayn?!,hadday dareensan yihiin,goormay la sugayaan oo intay si wada jira uga mudaharaadaan,oo dejiyan dariiqadii looga bixi lahaa dhibta, iyo aafadan bulshada ku habsatay.

Maansadani waxay ku hadlaysaa afka qaadka,iyadoo qaadku  faallayna yo,sida uu u qaatay dadkan,iyo sida uu gacanta ugu dhigay,iyo in dad badani qoraallo,ku daaleen, oo ku weeraraan,qoraallo aanay waxba kaga qaadaynin: